Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Вялікага Трэзэя згубіла сумленнасць. Многія прыплацілі жыццём крывічэснае паходжанне, нат і Папея сталася ахвяраю раптоўнага ўзбурэння цэзара.

А сенат прыніжаўся перад сярдзітым валадаром, будаваў на ягоны гонар святыні, рабіў дэкларункі на інтэнцыю ягонага голасу, каранаваў вянкамі ягоныя статуі ды прызначаў яму святароў, як боству. Сенатары з трывогаю ў душы йшлі на Палатын, каб выслаўляць песню «Перыёданіцэса» і шалець разам з ім сярод бессаромнага буянства нагага цела, віна, кветак.

Прымеж таго, на нізох, на раллі, прасякнутай крывёю пакутніцкай і слязьмі, узрастаў ціха, але штораз магутней засевак Пятровы.

Вініць да Пятронія: «Ведаем і тут, carissime, што дзеецца ў Рыме, а чаго не ведаем, тое нам дасказваюць твае пісьмы. Калі кінеш камень у ваду, хвалі расходзяцца навокал штораз далей, вось жа такая хваля шалёнасці й лютасці дайшла з Палатыну аж да нас. Па дарозе ў Грэцыю быў высланы сюды праз цэзара Карынас, які абдзёр горад і святыні, каб запоўніць парожны скарб. За цану поту й людскіх слёз будуецца ў Рыме Domus Aurea [91] Залаты палац (лац.). . Быць можа, свет не аглядаў дагэтуль такога дому, але не аглядаў таксама й такое крыўды. Адыж ты ведаеш Карына. Падобным яму быў Хілон, пакуль смерцю не адкупіў жыцця.

Але да недалёкіх ля нас тут мястэчкаў людзі ягоныя не дасягнулі, можа, таму, што няма ў іх святыняў і скарбаў. Пытаеш, ці мы бяспечныя? Адкажу табе толькі тое, што мы забытыя, і хай цябе гэта задаволіць замест адказу. У гэтай вось хвіліне з портыку, пад якім пішу, бачу нашу спакойную затоку, а на ёй Урсуса ў лодцы, запушчаючага сетку ў ясную глыбіню. Жонка мая прадзе чырвоную воўну вобак мяне, а ў агародах пад ценем мігдальных дрэваў пяюць нашы нявольнікі. Эх! Што за спакойства ўтульнае, carissime, ды якое забыццё даўных боляў і трывог! Але гэта не Паркі, як пішаш, так салодка прадуць нітку нашага жыцця, гэта багаславіць нам Хрыстус, найдаражэйшы Бог наш і Збаўца. Ведаем жаль і слёзы, бо нашая праўда наказвае нам плакаць над чужою бядою, але нат і ў тых слязах ёсць нязнаная вам уцеха, бо некалі, як сплыве час нашай жыткі, спаткаем тых усіх дарагіх, што пагінулі ды шчэ пагінуць за Боскую навуку. Для нас Пётр і Павал не памерлі, толькі нарадзіліся ў славе. Нашыя душы бачаць іх, і калі вочы плачуць, сэрцы весяляцца іхнім вяселлем. О так, дарагі, мы шчаслівыя шчасцем, якое нішто не здолее збурыць, бо смерць, якая для вас ёсць канцом усяго, для нас будзе толькі пераходам да яшчэ большага супакою, большага кахання, большае радасці.

І так нам плывуць дзянькі й месяцы ў пагодных сэрцах. Нашыя слугі й нявольнікі тае самае веры, што й мы, Хрыстовае, бо ж Ён паказаў любасць, дык любімся ўсе. Не раз, як сонца заходзіць або месяц плыве ўжо па вадзе, гутарым з Лігіяй пра даўныя часы, якія сяння выдаюцца нам сном, а калі ўзгадаю, як гэная дарагая галованька, якую цяпер штодзень галублю да сэрца, была недалёка пакуты й загубы, усёй душою дзякую майму Ўсеспадару, з тых бо рук Ён адзін толькі мог яе вырваць, уратаваць з арэны і аддаць мне назаўсёды. О Пятроні, ты ж бачыў, колькі гэная навука дае ўцехі і вытрываласці ў горы, колькі цярплівасці й адвагі пры смерці, дык прыедзь і паглядзі, колькі яна дае шчасця ў шэрых будзённых днях жыцця. Людзі, бачыш, не ведалі дагэтуль Бога, якога можна было б любіць, дык не любіліся й між сабою; з таго йшло іхняе бяздолле, бо як святло ад сонца, так шчасце ад любові плыве. Не навучылі іх гэнае праўды ні правадаўцы, ні філёзафы, і не было яе ні ў Грэцыі, ні ў Рыме, а калі кажу: «Ні ў Рыме», дык, знача, на ўсёй зямлі. Сухая і халодная навука стоікаў, да якой цягнуць людзі сумленныя, праўда, гартуе сэрцы, бы мячы, але знячульвае іх замест абагачаць сілаю дабрыні. Але нашто я табе гэта пішу, больш за мяне вучонаму ды больш разумнейшаму! Ты ж таксама ведаў Паўла з Тарсу і не раз гутарыў з ім доўга, дык ведаеш лепш, ці ў супастаўленні з ягонай праўдай навукі вашых філёзафаў і рэтораў акажуцца пустымі мыльнымі бурбалкамі ды пустым гукам слоў без значэння. Памятаеш пытанне, якое ён табе паставіў: «А калі б цэзар быў хрысціянінам, ці ж не чуліся б вы беспячнейшымі, больш пэўнымі валадарамі таго, што маеце, бестрывожныя й спакайнейшыя за заўтрашні дзень?» Але ты казаў мне, што нашая праўда ёсць непрыяцелькай жыцця, а я цяпер табе адказваю: калі б ад пачатку пісьма паўтараў толькі два словы — «Я шчаслівы!» — дык і тады шчасця майго выказаць табе не здолеў бы. Так, мілы!

Дзеля таго, што кахаю ейную несмяротную душу, і што абое замілаваныя ў Хрыстусе, у такой любові няма ні разлукі, ні здрады, ні перамен, ні старасці, ні смерці. Бо калі міне маладосць і ўрадлівасць, калі звяне нашае цела, і прыйдзе смерць, любоў астоіцца, бо астояцца душы. Пакуль вочы мае не адкрыліся на гэнае святло, гатовы я быў для Лігіі падпаліць нат собскі дом, а сяння кажу табе: не кахаў я тады яе, кахаць навучыў мяне толькі Хрыстус. У ім ёсць крыніца шчасця й супакою. Не я табе гэта гавару, але сама рэчаіснасць. Параўнай вашыя падшытыя трывогай раскошы, вашыя бяззаўтрашнія ўпаенні, вашае бессаромнае буянства, падобнае да хаўтурных трызнаў, з жыццём хрысціян — знойдзеш гатовы адказ. Але, каб мог лепей параўнаць, прыйдзі ў нашыя пахнушчыя чабаром горы, у нашыя цяністыя гаі аліўныя, на нашае ўсланае зелянінаю ўзбярэжжа. Чакае тут цябе ўтуленне, якога даўно ты ўжо не каштаваў, і сэрцы, што любяць цябе шчыра. Ты, маючы шляхотную й добрую душу, павінен быць шчаслівы. Твой хуткі розум здолее распазнаць праўду, а як распазнаеш, дык і палюбіш, бо можна быць ейным ворагам, як цэзар і Тыгэлін, але абыякавым да яе ніхто быць не патрапіць. О, мой дарагі! Абое мы з Лігіяй цешымся надзеяй, што цябе хутка ўбачым. Будзь здароў, шчаслівы й спяшайся да нас!»