Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Не, не бачу, — адказвае Назар.

Але Пётр па хвіліне адзываецца, прыхіліўшы вочы даланёю: — Нейкая постаць ідзе да нас у сонечным бляску.

Да вушэй іхніх не даходзіў, аднак, і найменшы водгук хады. Цішыня наўкола. Назар бачыў толькі, што ўдалечыні дрэвы дрыжаць, як бы хто іх устрасаў, а бляск разліваецца па раўніне штораз шырэй.

Прыглядаецца Назар здзіўлены на Апостала.

— Ойча, што табе? — адзываецца трывожна.

А з рук Апосталавых высунуўся на зямлю падарожны кій, вочы ў некага ўставіў, расхіліў вусны, на твары здзіў, радасць, захапленне.

Нагла кінуўся на калені з выцягнутымі перад сабою рукамі і крычыць: — Хрысце! Хрысце!

І прыпаў тварам да зямлі, як бы цалаваў нечыя стопы. Доўгае маўчанне.

Пасля адзываюцца ў цішы перарываныя словы старца: — Quo vadis, Domine?..

Не чуў адказу Назар, але да Пятровых вушэй дайшоў салодкі сумны голас: — Іду ў Рым, каб другі раз мяне ўкрыжавалі, бо ты пакінуў народ мой.

Апостал ляжаў на зямлі, з тварам у пыле, без руху і слова. Назару здавалася ўжо, што абамлеў або памёр, але ён устаў урэшце, падняў дрыжачымі рукамі з зямлі кій і, нічога не кажучы, завярнуўся да сямі ўзгоркаў гораду.

А хлапчанё, бачачы гэта, паўтарыла, бы рэха: — Quo vadis, Domine?.. [88] Куды ідзеш, Спадару?.. (лац.). — У Рым, — адказаў ціха Апостал.

І вярнуўся.

Павал, Ян, Лін і ўсе верныя спаткалі яго з подзівам ды з трывогаю тым большай, што якраз нарозвідні, зараз пасля ягонага адыходу, прэторыяне акружылі памешканне Мырыямы й шукалі ў ім Апостала. Але ён на ўсе пытанні адказваў ім толькі з радасцю й супакоем: — Я бачыў Госпада!

І таго ж яшчэ вечара паспяшаўся на Острыянскі магільнік навучаць і хрысціць тых, хто хацеў скупацца ў вадзе жыцця.

І ад тых пор прыходзіў туды штодня, а за ім ішлі штораз большыя грамады.

Здавалася, з кожнае слязіны пакутніцкае родзяцца новыя вызнавальнікі, і што кожны стогн на арэне адгукваецца ў тысячных грудзях. Цэзар плавіўся ў крыві. Рым і ўвесь паганскі свет шалеў. Але тыя, каму даволі было людажэрства й шалу, тыя, каго таптана, тыя, чыё жыццё было жыццём нядолі й гныбення, усе сумныя, усе гаротныя, няшчасныя, прыходзілі слухаць чароўную вестку пра Бога, які з любасці да людзей даў сябе ўкрыжаваць, каб выкупіць іхнія грахі.

Знайшоўшы Бога, якога маглі мілаваць, людзі знаходзілі тое, чаго ніколі дагэтуль не мог даць тадышні свет, — шчасце любові.

І Пётр зразумеў, што ні цэзару, ні ўсім ягоным легіям не адолець жывое праўды, што ні слёзы, ані кроў не зальюць ды не згасяць яе, і што толькі цяпер пачынаецца ейнае пераможнае шэсце. Зразумеў ён таксама, чаму Госпад завярнуў яго на дарозе, — так, горад самапэўнасці, злыбяды, распусты й гвалту ператвараўся ў ягоны, Пятровы, горад і двойчы ягоную сталіцу, адкуль шырылася па ўсім свеце ягоная ўлада над сэрцамі й душамі людзей.

Аж урэшце прыйшла пара на абодвух Апосталаў. Але, як бы на завяршэнне службы, суджана было рыбаку Божаму ўлавіць дзве душы нат у вязніцы. Ваяры Працэсус і Мартын’янус, якія вартавалі яго ў Мамэртынскай вязніцы, прынялі хрост. І прыйшла часіна пакуты. Нэрона не было тады ў Рыме. Прысуд выдалі Гэліюс і Палітэтэс, два вызвольнікі, якім цэзар даверыў на час свае непрысутнасці ўладу над Рымам. Старэнькага Апостала згодна з праўным парадкам наўпярод убічавалі, а наступнага дня вывелі за горад на Ватыканскія ўзгоркі, дзе меўся быць укрыжаваны. Ваяроў вельмі здзівіў вялікі натаўп народу перад вязніцай, бо ў іхнім паняцці смерць простага чалавека, ды ў дадатку чужынца, не павінна будзіць гэтулькі зацікаўлення, а таго не разумелі, што працэсія тая не складалася з цікаўных, але з вызнавальнікаў, жадаючых зрабіць провады на мейсца смерці Вялікаму Апосталу. Папаўдні адчыніліся ўрэшце брамы вязніцы, і Пётр паказаўся сярод аддзелу прэторыянаў. Сонца хілілася ўжо да Остыі, дзень быў ціхі й пагодны. Пятру з увагі на стары век не далі несці крыжа, бо думалі, не падыме яго, ані таксама не залажылі яму вілаў на шыю, каб не абцяжарваць яму хады. Ішоў свабодны, і верныя маглі яго добра бачыць. Як толькі сярод жалезных ваярскіх шаломаў паказалася ягоная белая галава, плач разлёгся ў народзе, але хутка заціх, бо аблічча старца, прамянеючае пагоднасцю й радасцю, так падзеела на ўсіх, што адразу пачалі глядзець на яго не як на ахвяру пакананую, але як на пераможніка або трыумфатара.

І так сапраўды было. Рыбак, абыдна пакорны й прыгноблены, ішоў цяпер выпраставаны, вышэйшы ростам над канвоем, поўны павагі. Ніколі ў паставе ягонай не бачылі гэтулькі маестатычнае дастойнасці. Магло б здавацца, гэна манарх ідзе абступлены войскам і народам. З усіх бакоў падыймаліся галасы: «Во, Пётр адыходзіць да Збаўцы!» Усе, казаў бы, забыліся, што ён ідзе на пакуты й смерць. Ішлі з урачыстаю ўвагай, спакойна, адчуваючы, што ад часу смерці на Галгофе не здарылася дагэтуль на свеце нічога так вялікага, і як тая адкупіла свет цэлы, так гэтая маецца адкупіць гэты горад.