Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Відовішча затраціла ўсякі від рэчаіснасці, а змянілася як бы ў шалёны танец крыві, як бы ў страшэннае снішча, як бы ў пракудную дзікую крозу збітага з глузду розуму. Мера была перабраная. Сярод рыку, выцця і сковыту ў розных пунктах на лавах разлягаўся раздзіраючы спазматычны рогат жанчын, сілы якіх урэшце не датрымалі. Людзям стала жудасна. Твары пахмурнелі. Пачалі адзывацца галасы: «Годзе! Даволі!»

Але звяр’ё лягчэй было ўпусціць на арэну, як загнаць назад. Цэзар знайшоў, аднак, спосаб супакаення арэны, які быў разам і новым дзівам для цікаўных. Ува ўсіх праходах паміж лавак з’явіліся гурткі чорных статных нумідаў з лукамі ў руках. Народ здагадаўся, што маецца быць, і прывітаў іх энтузіястычна, а яны падыйшлі да обрубу і, прылажыўшы стрэлы к цяцівам, пачалі пранізваць імі табуны звяроў. Было гэта сапраўды новае відовішча. Танклявыя чорныя фігуры перагіналіся ўзад, напружваючы гнуткія лукі і пускаючы страла за стралою. Варчанне цяціваў і свіст пярэстых канцоў стрэл мяшаліся з выццём звяр’я і крыкамі подзіву глядзельнікаў. Ваўкі, мядзведзі, пантэры і людзі, якія засталіся яшчэ жывымі, покатам падалі адно каля другога. Там-сям леў, пачуўшы стралу ў баку, кідаўся нагла і заядла цапаў зубамі, каб схапіць і схрэшчыць дрэўца. Іншыя скавыталі з болю. Драбнейшая дзічына, перапудзіўшыся, ганялася навослеп па арэне, біла мызамі ў краты, а стрэлы прымеж таго вурчалі й вурчалі ўсцяж, пакуль усё, што жыло на арэне, не легла ў апошніх подрыгах канання. Тады ўбеглі на арэну сотні цыркавых нявольнікаў з рыдлёўкамі, лапатамі, тачкамі, кашамі да выносін валяючагася слуння, мяшкамі з пяском. Адны плылі за другімі, і на ўсім круговішчы закіпела работа. Борзда выпратвалі трупы, кроў, кал, перакапалі, зраўнавалі і пасыпалі грубым слоем свежага пяску. Пасля чаго ўбеглі амуркі, рассяваючы лісткі ружаў, лілеяў і ўсялякага квяцця. Запалілі зноў кадзільніцы і знялі велярыюм, бо сонца ўжо было даволі нізка. Публіка, пераглядаючыся здзіўленымі вачыма, пыталася, што за відовішча яшчэ чакае яе сяння.

Ну і чакала такое, якога ніхто не спадзяваўся. Цэзар, якога праз нейкі час не відаць ужо было на подыюме, раптам паказваецца на ўквечанай арэне ў пурпуровым плашчы і залатым вянку. Дванаццацёх спевакоў з цытрамі ў руках ідзе за ім, а ён, трымаючы срэбную лютню, выступае важным крокам на сярэдзіну і, схіліўшыся некалькі разоў глядзельнікам, падыймае вочы ў неба і стаіць праз момант, бы чакаючы натхнення.

Пасля крануў струны й пачаў пяяць:

Песня пераходзіла паволі ў жаласную, поўную болю элегію. У цырку зрабілася нямая цішыня. Праз хвіліну цэзар, сам расчулены, пяяў далей:

Тут задрыжэў яму голас, і заслязіліся вочы. Раса слёз паказалася таксама й на вачах вясталак, народ доўгі час маўчаў, пакуль загрымеў доўгаю бураю воплескаў.

Прымеж таго, звонку, праз адчыненыя для праветрывання ваміторыі, даносіўся грукат вазоў, нагружаных крывавымі астанкамі хрысціян — мужчын, жанчын, дзяцей, — каб вывезці іх у страшэнныя ямы, так званыя «путыкулы».

А Апостал Пётр ухапіўся аберуч за сваю белую дрыжачую галаву і казаў сабе ў духу: «Госпадзе! Ўсеспадару! Каму Ты аддаў уладу над светам? І шчэ хочаш залажыць пасад свой у гэтым горадзе?!»

Сонца было ўжо на захадзе і, казаў бы, растаплялаcя ў вечаровай зарніцы. Відовішча было скончана. Народ рынуўся з амфітэатру і выліваўся праз выхады, званыя ваміторыямі, на горад. Толькі аўгустыяне не спяшаліся, чакаючы, пакуль адплыве хваля. Цэлая грамада іх, пакінуўшы свае мейсцы, сабралася пры подыюме, дзе з’явіўся зноў цэзар, каб упойвацца пахваламі.

Бо мала было яму тых воплескаў, якіх не шкадавала публіка, ён спадзяваўся ўздыму подзіву, даходзячага да шалёнасці. Дарма грымелі пахвальныя гімны, дарма вясталкі цалавалі яго «боскія» далоні, а Рубрыя схілілася пры тым так, што аж рудою галавою сваёю прыгалубілася да грудзей ягоных. Нэрон не быў задаволены і не ўмеў таго ўтоіць. Дзівіла яго надта й трывожыла маўчанне Пятронія. Слоўца якое пахвальнае, падкрэсліваючае дасканаласць песні, прыхільная рэцэнзія арбітра былі б яму ў гэнай хвіліне вялікай пацехай. Дык не мог вытрымаць, падазваў Пятронія і, як толькі той увайшоў у подыюм, пытае: — Скажы… А Пятроні абыякава адказвае: — Маўчу, бо не магу знайсці слоў. Перавышыў ты сам сябе.