Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Загадаю даць ім зброю, — адказаў Нэрон.

Але суверны Вестын раптам ачнуўся з задумы і пытае таемным тонам: — Ці вы зацемілі: яны штось бачаць, паміраючы? Глядзяць угару і паміраюць, казаў бы, не чуючы болю. Я перакананы, што яны нешта бачаць… Гэта кажучы, глядзеў паўзверх амфітэатру, над якім ужо завешвала ноч свой набіты зорамі велярыюм. Іншыя смешкамі адказалі на гэную зацемку ды жартаўлівымі домысламі, што менавіта хрысціяне могуць бачыць падчас смерці. Урэшце цэзар даў знак нявольнікам, трымаючым светачы, і аддаліўся з цырку, а за ім вясталкі, сенатары, урадаўцы і аўгустыяне.

Ноч была ясная й цёплая. Перад цыркам тоўпіўся яшчэ народ, прыглядаючыся адыходзячаму з цэлаю сваёю прыдворнаю сустанню цэзару, але нейкі панурысты, маўклівы. Сям-там вырваўся покляск ды воміг заціх. З апалярыюма скрыпячыя вазы ўсцяж вывозілі крывавыя астанкі хрысціян.

Пятроні і Вініць адбывалі дарогу моўчкі. Ажно не даходзячы да віллы Пятроні адазваўся: — Ці ты думаў пра тое, што я табе казаў?

— Так, — адказаў Вініць.

— Ці паверыш, і для мяне цяпер гэная справа набрала найбольшае вагі. Я мушу яе вызваліць насуперак цэзару й Тыгэліну. Гэта, казаў бы, змаганне, у якім заклаўся перамагчы, казаў бы, гульня, якую хачу абавязкова выйграць, хоць бы за цану собскае скуры… Сянняшні дзень шчэ ўмацаваў мой намер.

— Хай табе Хрыстус адплаціць!

— Пабачыш!

Гэная гутарка давяла іх да самага парогу віллы. Высядаюць з лектыкі. У той жа хвіліне нейкая цёмная постаць падыходзіць да іх ды пытае: — Ці гэта вы, шаноўны Вініць?

— Я, — адказвае трыбун. — Чаго хочаш?

— Я Назар, сын Мырыямы, іду з вязніцы і прыношу табе вестку пра Лігію.

Вініць палажыў яму руку на плячуку і пры святле светача глядзеў яму ў вочы, не могучы вымавіць слова, але Назарка адгадаў на ягоных вуснах нямое пытанне й звяшчае: — Жыве дагэтуль. Урсус прысылае мяне да цябе, спадару, сказаць, што яна ў гарачцы моліцца й паўтарае тваё імя.

Вініць адказвае: — Слава Хрысту, які можа мне яе вярнуць!

Пасля ўзяў Назарку з сабою ў бібліятэку. Хутка прыйшоў туды й Пятроні пацікавіцца іхняй гутаркай.

— Хвароба ўратавала яе ад знявагі, бо нелюдзі тыя баяцца заразы, — расказваў малады хлапчук. — Урсус і Глаўк сядзелі пры ёй дзень і ноч.

— Ці вартаўнікі засталіся тыя самыя?

— Так, спадару, і яна ляжыць у іхняй каморы. Тыя вязні, якія былі ў ніжэйшай вязніцы, усе паўміралі ад эпідэміі або падушыліся ад задухі.

— Ты хто такі? — спытаў Пятроні.

— Крывічэсны Вініць мяне ведае. Я сын удавы, у якое жыла Лігія.

— І хрысціянін?

Хлапец зірнуў пытаючымі вачыма на Вініція, але, убачыўшы, што той моліцца, падымае голаў і адказвае: — Так.

— Якім жа спосабам можаш свабодна ўваходзіць у вязніцу?

— Я, спадару, наняўся выносіць мёртвых з вязніцы, бо хочу чым-небудзь дапамагчы сваім братом і прыносіць ім весткі з гораду.

Пятроні прыгледзеўся ўважней прыгожаму абліччу хлапца, ягоным блакітным вачам, буйным валасом, пасля спытаў: — А ты ж адкуль, маладзец, з якога краю?

— Я галілейчык, спадару.

— Ці хацеў бы ты Лігію вызваліць?

Хлапец падняў вочы ўгару: — Хоць бы й за цану собскага жыцця.

Вініць скончыў малітву й звярнуўся: — Скажы старажом, хай уложаць яе ў труну, бы мёртвую. Ты дабяры сабе спадручнікаў ды вынесяце яе ўночы. Недалёка ля гнілых ямаў знойдзеце чакаючую на вас лектыку і аддасцё тым людзям труну. Вартаўніком абяцай ад мяне гэтулькі золата, колькі кожны магчыме падняць, — пры гэтых словах аблічча ягонае ажывілася зноўку, абудзіўся ў ім ваяк, якому надзея вярнула даўнюю энергію. А Назарка аж пачырванеў з радасці і, узняўшы рукі, адазваўся: — Хай Хрыстус аздаровіць яе, бо будзе вольнай.

— Ты перакананы, што варта згодзіцца? — пытае Пятроні.

— Яны? Спадару, каб толькі былі пэўнымі, што не спаткае іх за гэта кара і пакута!

— Так! — пацвердзіў Вініць. — Вартаўнікі хацелі згадзіцца нат, каб уцякла, тым хутчэй згодзяцца вынесці яе быццам мёртвую.

— Ёсць, праўда, чалавек, — кажа Назарка, — які спраўджае распаленым жалезам, ці трупы, якія выносяць, ёсць мёртвыя. Але гэны бярэ нат па некалькі сэстэрцыяў за тое, каб не датыкацца да твару памёршага. За адзін аўрэус даткнецца труны, не да цела.

— Скажы яму, што атрымае цэлы капшук залатнікоў, — кажа Пятроні. — Але патрапіш падабраць пэўных спадручнікаў?

— Патраплю падабраць такіх, якія б за грошы прадалі собскія жоны й дзеці.

— Дзе іх знойдзеш?

— У самай вязніцы або на мейсцы. А варта, раз падкупленая, увядзе, каго захачу.