Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Пераможаныя сканалі ўрэшце амаль усе, хіба толькі некалькі параненых, кленчучы на сярэдзіне арэны і хістаючыся ад болю й знямогі, выцягала да публікі рукі з просьбай літасці. Пераможнікам раздана дарункі, вянкі, аліўныя галінкі, і настала хвіліна перадыху, якая па загаду ўсёўладнага цэзара змянілася ў банкет. У вазах запалілі пахнідлы. Крапільшчыкі скроплівалі народ шафранавым і фіялкавым дожджыкам. Разносілі халаднікі, печанае мяса, салодкія прысмакі, віно, аліву і садавіну. Народ жор, гаманіў і віватаваў на гонар цэзара, пабуджаючы яго да большае шчодрасці. Пасля перакускі сотні нявольнікаў разносілі поўныя кошыкі падарункаў, з якіх малыя амуркі даставалі й раскідалі па лавах жменямі розныя рознасці. Падчас раздавання латарэйных тэсараў падняўся бой: людзі ціснуліся, падалі, тапталі адны другіх, крычалі ратунку, пераскоквалі з шэрагаў у шэрагі лавак і душыліся ў страшэннай таўкатні, бо хто атрымаў шчаслівы нумар, мог выйграць нат дом з агародам, дзівоснага звяра, якога мог прадаць у амфітэатр. З гэтага рабілася такая суталака, што не раз мусілі ўмешвацца і наводзіць парадак прэторыяне, а па кожным такім раздаванні выносілі з глядзельні людзей з паламанымі рукамі, нагамі або нат затаптаных насмерць.

Але багацейшыя не ўдзельнічалі ў такой суталацы. Аўгустыяне, прымеж таго, забаўляліся Хілонам, падкпіваючы з ягоных дарэмных натугаў у спробах паказаць людзям, што ён на кроў можа так смела глядзець, як кожны іншы. Дарэмна, аднак, грэк-небарака хмурыў бровы, грыз вусны й заціскаў кулак так, што аж пазногці ўрэзваліся яму ў далоні. Ягоная грэцкая ўдача, як і свомая трусасць, не маглі сцярпець такіх відовішчаў. Твар ягоны збялеў, на лбе выступіў пот, вусны ссінелі, вочы паўпадалі, зубы званілі, а па целе прабягала дрыгата. Па сканчэнні бітвы гладыятараў крыху паспакайнеў, але як узялі яго на язык, хапіў яго наглы гнеў, і пачаў заядла адгрызацца.

— Ну, грэк, не можаш глядзець на прадзёртую людскую скуру! — гаварыў, пацягаючы яго за бараду, Ватыній.

А Хілон вышчарыў на яго свае два апошнія жоўтыя зубы і адказвае: — Мой бацька не быў шаўцом, дык не ўмеў яе залатаць.

— Маcte! Hаbet! — адазвалася некалькі галасоў.

Але іншыя кпілі далей: — Не ён вінаваты, што замест сэрца мае ў грудзёх кавалак сыру! — кажа Сэнэцыё.

— І не ты вінен, што замест галавы маеш пухір, — адсек Хілон.

— Можа, хочаш быць гладыятарам? Добра б выглядаў з сеткаю на арэне.

— Каб цябе ў тую сетку злавіў, злавіў бы смярдзячага ўдота.

— А што будзе з хрысціянамі? — пытаў Фэст з Лігурыі. — Ці не хацеў бы стацца сабакам і кусаць іх?

— Не хацеў бы стацца тваім братам.

— Ах ты, брыда меоцкая!

— А ты лігурыйскі мул!

— Скура табе, мусі, свярбіць, але не раю прасіць мяне яе пачухаць.

— Чухай сам сабе. Калі здзярэш собскія прышчы, знішчыш усё, што ў табе ёсць найлепшае.

Такім спосабам дакучалі яму, а ён з’ядліва адгрызаўся, будзячы агульны смех. Цэзар пляскаў у далоні, прыгаворваў: «Маcte!» — і падбухторваў іх.

Але незабаўна падыйшоў Пятроні і, закрануўшы рэзьбяным з косці слановай кіем плячо грэка, спакойна адазваўся: — Гэта ўсё ладна, філёзафе, але вось адну ты зрабіў памылку: багі стварылі цябе зладзюгай-скурадзёрам, а ты стаўся дэманам і дзеля таго не вытрымаеш!

Стары глянуў на яго сваімі ачырванелымі вачыма і на гэты раз не мог нейк знайсці гатовага доцінку. Змоўк на хвіліну, пасля адказвае як бы з натугаю нейкаю: — Вытрымаю!..

Але вось трубы атрубілі канец перапынку. Людзі беглі адусюль на свае мейсцы, кідаючы гутарку. Зноў пачалася штурхатня і сваркі за папярэднія мейсцы. Сходзіліся сенатары й патрыцыі. Паволі гоман уціхаў, усталяўся лад. На арэне з’явілася грамада людзей, каб сям-там заграбці паплямлены настылаю крывёю пясок.

Прыйшла пара на хрысціян. Усе чакалі іх з вялікаю цікавасцю, бо было гэта новае відовішча, і ніхто не ведаў, як яны трымацімуць сябе на арэнах. Настрой публікі быў уважны, спадзяваліся бо сцэнаў незвычайных, але не спагадны. Бо тыя ж людзі, што меліся незабаўна вось з’явіцца, спалілі Рым і векавыя скарбы ягоныя. Адыж яны пажыралі кроў дзяцей, затручвалі ваду, пракліналі ўвесь людскі род і дапускаліся найдзічэйшага ліхадзейства. Раз’яранай нянавісці кожная кара выдавалася недастатковай, і калі трывожыліся ў гэнай хвіліне чые сэрцы, дык хіба з таго толькі, ці пакуты дараўняюць праступкам тых агідных злыдняў.

Тым часам сонейка паднялося высока, і касулі ягоныя, працэджаныя праз пурпуровы велярыюм, залілі амфітэатр крывавым святлом. Пясок стаўся чырвоны, як агонь, і ў тых блясках, у людскіх абліччах, як і ў парожні арэны, якая за хвіліну мелася запоўніцца пакутаю людскою й звярынаю раз’юшанасцю, было нешта злавеснае. Здавалася, у паветры вісіць жудасная смерць. Натаўп, звычайна вясёлы, зацяўся ў нянавісці і маўчаў. На тварах малявалася зацятасць.