Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

За імі мулы цягнулі ў бок сполярыяў цэлы абоз драўляных трунаў. Гэтым цешыўся народ, дадумоўваючыся з іх колькасці аб вялікасці відовішча. Услед за імі йшлі людзі, якія дабівалі параненых, былі яны апранутыя на падобу Харона або Мэркура; за імі — людзі, наглядаючыя за парадкам у цырку, што раздавалі мейсцы; пасля — нявольнікі, разносячыя стравы й халаднікі, а напаследак прэторыяне, якіх кожны цэзар заўсёды меў у амфітэатры пад рукою.

Адчынілі ўрэшце ваміторыі, і натоўп хлынуў у цырк. Але такое мноства было чакаючых, што наплывалі й наплывалі цэлымі гадзінамі, аж дзіўна было, што амфітэатр можа такую незлічоную колькасць змясціць. Рыкі звяр’я, чуючага людскі пот, узмагаліся. Народ гудзеў, займаючы мейсцы, бы навальнічная хваля.

Прыбыў нарэшце і прэфект гораду ў акружэнні вігілаў, а за ім бесперапыннай чарадою пачалі ўжо змяняцца лектыкі сенатараў і палатных, прэторыянскіх старшын, патрыцыяў і элеганцкіх дам. Некаторыя лектыкі папераджала ганаровая эскорта ліктораў, нясучых сякеры ў пучку розаг, а некаторыя — групы нявольнікаў. Мігацела на сонцы пазалота лектыкаў, белыя і рознакаляровыя сукні, перыны, завушніцы, каштоўнасці, сталь сякераў. З цырку даходзілі прывітальныя вокрыкі важных дастойнікаў. Час ад часу прымаршыроўвалі яшчэ невялікія аддзелы прэторыянаў.

Святары з розных святыняў прыбывалі крыху пазней, а за імі неслі святых дзявіц Весты, папераджаных лікторамі. Відовішча чакала толькі шчэ на цэзара, які, не хочучы змушаць народ да доўгага чакання ды прагнучы яго сабе паспешлівасцю здабыць, прыбыў незабаўна ў таварыстве аўгусты і аўгустыян.

Між аўгустыянамі прыбыў і Пятроні, маючы ў сваёй лектыцы й Вініція. Вініць ведаў, што Лігія хворая й беспрытомная, але ў апошніх днях доступ да вязніцы быў строга забаронены, ранейшую варту змянілі новаю, якой не дазволена было гутарыць нават з наглядчыкамі вязніцы, як і даваць найменшых вестак тым, хто пытаў пра вязняў, дык не быў пэўны, ці няма яе між ахвярамі, прызначанымі на першы дзень відовішча. Для львоў маглі выслаць і хворую, хоць бы й непрытомную. Але меліся быць абшытымі ў звярыныя скуры і высылацца цэлымі грамадамі на арэну, дзеля таго ніхто з глядзельнікаў не мог спраўдзіць колькасці ды распазнаць каго. Вартаўнікі і ўся служба амфітэатру была падкуплена, а з бестыярыямі была дамова, што схаваюць Лігію ў якімнебудзь цёмным кутку амфітэатру, а ноччу выдадуць яе Вініціеваму арандатару, які вывезе яе ў Альбанскія горы. Пятроні, дапушчаны да тайніцы, раіў Вініцію, каб адкрыта з ім ішоў у амфітэатр і пры ўваходзе лоўка адлучыўся падчас суталокі й праціснуўся ў падзямелле, дзе асабіста меў паказаць варце Лігію.

Вартаўнікі ўпусцілі яго малымі дзвярыма, кудою самі ўваходзілі. Адзін з іх, Сырус, воміг павёў яго да хрысціян. Ідучы, кажа ён: — Не ведаю, спадару, ці знойдзеш, каго шукаеш. Бо мы дапытваліся пра малодухну імем Лігія, і ніхто нам не даў адказу, але, можа, гэта дзеля таго, што нам не давяраюць.

— А многа ж іх ёсць? — пытае Вініць.

— Многія з іх, спадару, застануцца на заўтра.

— Ці ёсць між імі хворыя?

— Такіх, што не могуць стаяць на нагах, няма.

Гэта кажучы, Сырус адчыніў дзверы, і ўвайшлі як бы ў абшырную камору, нізкую й цёмную, бо святло ледзь прадзіралася праз закратаванае атворышча, выходзячае на арэну. Вініць спачатку не мог нічога дагледзець, чуў толькі шум і крыкі народу, даходзячыя з амфітэатру. Але хутка вочы ягоныя прызвычаіліся да цемры, і ўбачыў цэлыя грамады дзівосных істотаў, падобных да ваўкоў і мядзведзяў. Адны з іх стаялі, другія кленчылі й маліліся. Тут і там па доўгіх валасох, ападаючых на скуры, можна было згадаць, што ахвяра ёсць жанчынай. Маткі, падобныя да ваўчыцаў, насілі на руках таксама касмаццём абшытыя дзеці, але з-пад скураў выхіляліся ясныя абліччы, іскрыліся радасцю й гарачкаю вочы.

Было відавочным, што большую частку тых людзей апанавала адна думка, апрычоная й надземная, якая знячуліла іх на ўсё, што навокал іх магло дзеіцца, ды што магло спаткаць. Некаторыя з іх, запытаныя праз Вініція пра Лігію, глядзелі на яго, бы спрасоння, не адказваючы на допыт; іншыя ўсміхаліся да яго, кладучы на вуснах палец або паказваючы жалезныя краты, праз якія ўкрадаліся ясныя касулі святла. Толькі дзе-нідзе плакалі дзеці, перапалоханыя рыкам звяр’я, выццём сабак, вераскам народу ды падобным да звярат выглядам собскіх бацькоў. Вініць, праходзячы вобак Сыруса, заглядаў у твары, шукаў, распытваў, часамі спатыкаўся аб няшчасную поталач людскую і праціскаўся далей у цёмную глыбіню каморы, якая выдавалася так абшырнай, як сам амфітэатр.