Iван Сяркоў - Мы з Санькам — артылерысты...

А вечарам, калі афіцэры, апрача дзяжурнага, адслужыўшы дзень, пайшлі дамоў, уся батарэя і я асабіста адчулі на сабе, што лычкі — гэта не толькі права стаяць на камандзірскім месцы, гэта яшчэ і цвёрдая ўлада. Вячэрнюю паверку праводзіў Юрка ўжо ў старшынскіх пагонах. Ва ўсіх у нас яны таксама не цалкам чорныя, як у артылерыйскіх салдат, а абшытыя па беражку жоўтым, пад золата, на Юркавых жа наогул чорнага амаль не відаць. У яго лычак — удоўж і ўпоперак, пагоны, нібы афіцэрскія, адно што — зорак не хапае.

— Я,— важна сказаў Юрка, прахаджваючыся перад строем,— страявы старшына, а старшына Хамутоў — каптэнармус. Яго справа — шмоткі, а мая — строй. Лавіце розніцу, салагі, каму з нас першаму чэсць аддаваць!

Пасля такіх слоў аўтарытэт каптэнармуса памерк. Юрка як бы спіхнуў яго са сваей папярочкі на службовай лесвіцы на адну ніжэй. Быццам на адной дваім там цесна.

Але і страявы старшына, ды яшчэ амаль наш аднагодак, а мне дык і зусім зямляк і таварыш — не сам камандзір батарэі. Няхай у яго будзе хоць у роце чорна, як у нашага Жука, усё адно ён не такі страшны, як сам Грызь. I мы ў страі адчуваем сябе вальней. Асабліва другая шарэнга.

У другой шарэнзе наогул многа пераваг. У першай стаіш перад начальствам, нібы пад промнем пражэктара, слуп слупам: не паварушыся, з нагі на нагу не пераступі, а каб пераміргнуцца з таварышам — і думаць забудзь. А ў другой, па-за спінамі пярэдніх, нібы за плотам; начальству відаць, ды не ўсё. Тут можна дазволіць сабе і сякія-такія вольнасці: пераміргнуцца, аслабіць нагу па камандзе «смірна», словам — можна паварушыцца. У другой, я ўжо не кажу пра трэцюю і чацвёртую, ёсць нават свая страявая забава. Называецца яна «па качану». Хоць забава і небяспечная, але ж вельмі смешная. Тут трэба выбраць момант, калі камандзір не глядзіць у твой бок, а ў паперу ці яшчэ куцы, асмеліцца і пярэдняга па голай макушцы — пстрык! А тады ўжо і стой нібы мыла з'еўшы: я — не я, і карова не мая. Другая шарэнга кісне ад смеху, чырванее ад натугі, каб не зарагатаць, але ўсе маўчаць, хіба каторы слінаю пырсне праз сцятыя зубы. Паспрабуй пікнуць — апынешся перад строем. Усе шышкі ад начальства за забавы другой шарэнгі ляцяць на першую, на таго, хто атрымаў пстрычку:

— Сідараў, не круціцца ў страі!

— Кузняцоў, апошні раз папярэджваю!

Можна пстрыкаць і не на макушцы, па адтапыранаму вуху таксама добра атрымліваецца. Але пры падпалкоўніку, ды і пры іншых афіцэрах, зрабіць «па качану» не кожны яшчэ і асмеліцца, хіба які ўжо сарвігалава, якому і мора па калена. Я, напрыклад, баяўся. А пры Юрку асмеліўся. Пагляджу-пагляджу на макушку Лёвы з Магілёва, і рука свярбіць. Ды што я, горшы за астатніх? Падсцярог момант, калі Юрка-старшына апусціў вочы ў спіс батарэі, і — пстрык! — па Лёвавай стрыжанай мазгаўні. Ды гучна так атрымалася, нібы па пустым гарбузу. Не паспеў Лёва і галаву павярнуць, каб глянуць, хто яго пачаставаў, як раздаўся металічны старшынскі вокліч:

— Сырцоў, выйсці са строю!

Я не адразу і ўцяміў, што гэта мне, так спадзяваўся на сваю беспакаранасць: за спінамі ж не відаць, ды і Юрка свой чалавек, не будзе ж ён земляка і таварыша перад строем зневажаць.

А ён зняважыў. Ды яшчэ і як. Праўда, маралі, як падпалкоўнік за спазненне на фіззарадку, не чытаў, але пакараў больш сурова, чым той. Маім вушам нават не верылася.

— За парушэнне дысцыпліны ў страі адзін нарад на кухню без чаргі! — абвясціў Юрка.

Можа, ён мяне не пазнаў? Стрыжаныя і ў аднолькавай форме, мы ўсе тут, нібы з інкубатара, усе на адну калодку шытыя. Я хацеў было сказаць: кінь, маўляў, Юрка, апамятайся, гэта ж я — Іван, але толькі рот раскрыў, а Юрка яшчэ больш сурова:

— За спрэчку з камандзірам — яшчэ адзін нарад!

Цяпер да маёй свядомасці дайшло, што служба — не дружба, а Юрка ў пагонах — не Юрка, а страявы старшына, правая рука камбата, і, каб не адхапіць трэцяга нарада, паслухмяна выгукнуў «ёсць!» і, пасаромлены, пакорна стаў на свае месца. Шчокі і вушы гараць полымем: сорамна перад суседзямі па шарэнзе, якім я паспеў да гэтага пахваліцца, што старшына мне не ішоў і не ехаў, мы, маўляў, з ім разам свіней пасвілі. Тады мне зайздросцілі, а цяпер яхідна ўсміхаюцца і глядзяць, нібы на першага ў свеце брахуна. На іх месцы я б таксама не паверыў. Так сябры не робяць. Цяпер я з ім здароўкацца не буду, век рукі не падам, няхай хоць на калені падае. Буду па субардынацыі: казырну — і каціся сваёй дарогай. Бачылі мы такіх землякоў.

А раніцай, на снеданні, і Санька сваю ўладу паказаў. Села наша аддзяленне за стол, і, як заўсёды, атрымалася замінка — ніхто не хоча кашы дзяліць. У кожнага свае прычыны: той не ўмее, той далека сядзіць, дык няёмка, а я блізка сяджу, ды баюся ворага нажыць. Дзяльба кашы — справа далікатная. Не дакладзеш — гора, перакладзеш іншым — сабе мала.