Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

У 1944 г. паэтка пад прымусам нямецкіх акупацыйных уладаў прыязджала ў Менск, дзе праходзіў Другі Усебеларускі кангрэс. Пасля вайны, імкнучыся пазбегнуць незаконнай дэпартацыі ў СССР, Л. Геніюш прыняла чэхаславацкае грамадзянства (27 ліпеня 1947 г.). Аднак гэта не ўратавала яе ад дамаганняў савецкіх уладаў – 5 сакавіка 1948 г. Л. Геніюш разам з мужам была арыштаваная ў г. Вімпэрку, пазбаўленая чэхаславацкага грамадзянства, выдадзеная савецкім спецслужбам і пад канвоем дастаўленая ў Менск, дзе яе дапытваў тагачасны міністр МГБ БССР Л. Цанава, патрабуючы аддаць архіў БНР.

7 лютага 1949 г. Вярхоўны суд БССР прыгаварыў Ларысу і Янку Геніюшаў да 25 гадоў папраўча-працоўных лагераў. Пакаранне паэтка адбывала на Поўначы (Інта, Абезь Комі АССР, Поцьма Мардоўскайі ССР). 1 ліпеня 1956 г. Ларыса і Янка Геніюшы былі вызваленыя паводле пастановы ААН – як несавецкія грамадзяне. Прыехалі ў Зэльву, дзе жылі ў старым доме Геніюшаў па вуліцы Савецкай, 7. Л. Геніюш не стала грамадзянкай БССР, жыла з пазнакай у пашпарце – “без грамадзянства”. З 1959 па 1961 г. працавала сястрой-гаспадыняй у Зэльвенскім раённым шпіталі.

Памерла Л. Геніюш 7 красавіка 1983 г. у Гарадзенскай абласной больніцы (у анкалагічным аддзяленні ў Лабне). Пахаваная 9 красавіка на новых могілках у Зэльве.

Трагічным быў лёс сям’і Л. Геніюш: бацька як “сацыяльна небяспечны элемент” (буйны землеўласнік) арыштаваны ў 1939 г. і высланы ў Карагандзінскую вобласць, дзе прапаў без вестак; маці не вярнулася з высылкі ў Казахстан; браты Аркадзь і Расціслаў загінулі на франтах Другой сусветнай вайны. Сын паэткі Юрка Геніюш, па прафесіі лекар, па прызванні – таленавіты пісьменнік, жыў у Беластоку, дзе заўчасна памёр у 1985 г.

Выдадзеныя кнігі Л. Геніюш: “ Ад родных ніў ” (Слонім, 1995; факсімільнае перавыданне), “ Невадам з Нёмана ” (Менск, 1967), “ Казкі для Міхаські ” (Менск, 1972), “ Добрай раніцы, Алесь ” (Менск, 1976), “ На чабары настоена ” (Менск, 1982), “ Dziewiać wiershaú ” (Віеlаstок, 1987), “ Белы сон ” (Менск, 1990; укл. Б. Сачанка), “ Вершы: рукапісны зборнік 1945-1947 г. ” (Лондан, 1992), “ Маці і сын ” (у суаўтарстве з Ю. Геніюшам; Беласток, 1992; укл. Я. Чыквін), “ Споведзь ” (Менск, 1993; укл. М. Чарняўскі), “ Выбраныя вершы ” (Менск, 1997; укл. М. Раманоўскі), “ Выбраныя творы ” (Менск, 2000, серыя “Беларускі кнігазбор”; укл. М. Скобла), “ Ластаўка ” (2000; укл. У. Мазго), “ Гасціна ” (Менск, 2000; укл. З. Пазняк), “ Каб вы ведалі: з эпісталярнай спадчыны 1945—1983 г. ” (Менск, 2005; укл. М. Скобла).

Павел Францавіч Міклашэвіч (1845—1929) – дзед Л. Геніюш, з сялянаў, пазней стаў абшарнікам; пахаваны ў Гудзевічах.

Крынкі — мястэчка ў цяперашнім Беластоцкім ваяводстве (Польшча), цэнтр Крынкаўскага раёна Беластоцкай вобласці (1940–1944). З Крынак таксама паходзіў і род мужа паэткі Янкi Геніюша.

Тата мой… — Антон Паўлавіч Міклашэвіч , нарадзіўся ў 1882 г. у мястэчку Крынкі на Беласточчыне. Быў арыштаваны 21 кастрычніка 1939, абвінавачваўся ў антысавецкай дзейнасці (арт. 74 Крымінальнага кодэкса БССР). Паводле пастановы асобнай нарады пры НКУС СССР ад 22 сакавіка 1941 г. быў асуджаны на 5 гадоў лагеру. Быў амніставаны як польскі грамадзянін і накіроўваўся для пражывання ў г. Бійск Алтайскага краю. Далейшы лёс невядомы. Рэабілітаваны 14 снежня 1989 г. пракуратурай Гарадзенскай вобласці.

Мама мая…– Аляксандра Васільеўна Міклашэвіч , з роду Манютаў .

Міцкевіч Адам (1798—1855) — польскі паэт беларускага паходжання.

Філаматы — патаемнае студэнцкае таварыства ў Віленскім універсітэце (1817—1923).

Філарэты — канспіратыўнае таварыства студэнцкай моладзі ў Вільні (1820—1823).

Муж мой… — Геніюш Янка (1902—1979), з якім Ларыса Міклашэвіч пабралася шлюбам 3 лютага 1935 г. у Воўпенскай царкве. Медык па адукацыі, выпускнік Карлавага універсітэта ў Празе. Працаваў лекарам. Сябра пражскага аддзела Беларускай Народнай Самапомачы. У 1948 г. разам з жонкай быў незаконна пазбаўлены чэшскага грамадзянства, вывезены ў СССР і асуджаны Вярхоўным судом Беларусі (1949) да 25 гадоў пазбаўлення волі. Быў датэрмінова вызвалены ў 1956 г. (але не рэабілітаваны) і жыў разам з жонкай у Зэльве ў старым бацькавым доме на вул. Савецкай (былой Царкоўнай), д. 7.

Купала Янка (сапр. Луцэвіч ; 1982—1942) — народны паэт Беларусі (1925), класік беларускай літаратуры.