Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Калі ёсць у кнігарні, то пашлеце мне пару “Невадам з Нёмана”. Просяць іх аж з Дэтройту (ЗША). Баюся слаць, але не вытрымаю, каб не выслаць!

Не магу забыцца на Вашага ліста, поўнага адвагі і праўды! Хаваю яго і ў думках часта на Вас апіраюся. Як там усе нашыя? З А. Карпюком мне сустракацца не хочацца… Сяння прыслаў сваю першую кніжку Г. Вельмі ён стаў нізкі як чалавек, нізкі сапраўды, але вершы яго добрыя і кніжка ўдачная. На наступны год, 27 ліпеня, мне будзе 60 гадоў. Недзе прыедуць дзеці, можа, яшчэ хто адважыцца з сяброў. Калі б было магчыма для Вас, дык завітайце! Будзе мала выгодаў, але многа радасці з Вас і шчырасці і цяпла між сваімі. Гэта, безумоўна, калі дажыву я…

Вось і ўсё. Зараз прыйдзе Аня па ліста. Яна Вам пра сябе раскажа сама, яна проста свая і разумная дзяўчына. Хораша напісаў пра Вас Чыквін у “Ніве”, чыталі? Як працуецца? Дзе былі летам? Прабачце, што Іван Пятровіч надакучае Вам. Яму проста хочацца з некім пагаварыць. Доўга ён ужо нідзе не бывае. Свой водпуск правёў у Росі.

Пішу Вам як людзям дарагім і блізкім. Не пішу нават Ніне, сястры сваёй, бо і яна мне далей за Вас. Перадайце ёй прывітанні. Многа мне ні пішэце па пошце! Не хочацца дрыжаць за Вас, дарагія!

Жадаю Вам усяго добрага. Ваша Ларыса Геніюш .

Зэльва, 30 кастрычніка 1969 г.

Шчыра паважаны сябра!

Імя Ваша мне ведамае. Вельмі ўдачныя пераклады з чэшскай і польскай моваў зрабілі яго папулярным. Многа добрага я чула аб Вас таксама і ад маіх сяброў. Дзякую за ліста і ўвагу.

Смерць др. Ф. Ціхага і для мяне яўляецца сумнай нечаканасцю. Ён вельмі цяжка перажываў смерць свае жонкі, відавочна гэта і скараціла ягоныя дні. Што ж, гэта непазбежнасць, і нам, жывым, застаецца толькі шчыра пажадаць яму, каб памяць аб ім намнога перажыла яго век. Страта гэта і для нас, беларусаў.

Што да справы, у якой Вы да мяне звяртаецеся, дык, на жаль, мушу Вас расчараваць. Нічым і не ў чым не магу Вам дапамагчы. Вас асабліва цікавяць 20-30 гады. Дык вось: я прыехала ў Прагу толькі ў самым канцы 37 году і не пазнала нават асабіста выдатнага палітычнага і культурнага дзеяча, беларуса др. Тамаша Грыба. Неўзабаве пасля майго прыезду давялося быць на яго крэмацыі. Як я пасля з’арыентавалася, дык гэта быў адзіны беларус, у якога былі моцна наладжаныя бел-чэшскія cувязі. Чэхі, з якімі мяне знаёміў мой муж, не былі літаратарамі, ды і я сама ў тую пору яшчэ нідзе не друкавалася, і ўвесь мой боль і бунт супраць нядолі майго народу мірна сабе ляжаў у сшытках…

Час тады быў не меней неспакойны, як сяння, асабліва пасля анексіі Аўстрыі. Я пазнавала народ, ягоны ўрад і палітычную cітуацыю толькі з прэсы, з літаратуры і з розных падзеяў на вуліцах Прагі. Ад іх я вучылася даражыць родным, цаніць славянскае і за сваё змагацца.

Мне давялося бачыць неверагодную рэч: народ ішоў на мабілізацыю з слязьмі радасці ў вачах, кожны быў гатоў змагацца і гінуць за сваю незалежнасць! Давялося таксама бачыць і горкі народны боль і паніжэнне, калі без бою трэба было адрываць часткі рэспублікі і аддаваць ворагу…

Бачыла і прыход немцаў у Прагу, і маўклівы, зацяты пратэст народу, які цяжка нёс чужое нашэсце і, акружаны, перанаселены, невялікі, не мог адкрыта выступіць супраць акупантаў.

Чэхі, наколькі маглі, вярталіся да класікі, выдавалі лепшыя творы сваіх “buditelu”, падтрымлівалі дух свайго народу.

У Нямеччыне паявілася шмат беларусаў – палонных з польскай арміі, рабочых. Трэба было думаць нам аб сваіх, вось тады я пачала друкавацца. Што я тады пісала – Вам гэта ведама… Сяння я сама здзіўляюся, як падобнае тады праходзіла, і як выйшла мая першая кніжка “Ад родных ніў”. Выйшла яна ў Чэхах і была яна ў духу народу, які і сам, як мог, ратаваўся духова супраць дэнацыяналізацыі і бесчалавечнасці. Вось тады і звярнуўся да мяне др. Ф. Ціхі – праз маіх знаёмых, сям’ю Галікаў. Др. Ф. Ціхага я не бачыла ў жыцці! Памятаю, як ён напісаў мне, што знішчыць усё, што напісана эміграцыяй за 25 лет у Чэхаславаччыне, і пакіне толькі мае вершы, якія перакладае на чэшскую мову, каб надрукаваць іх: “v dobe, khra se kvapem blizi”… Тады я яму паслала кніжку праз Галікаў.

Пасля было асвабаджэнне Прагі, пасля яшчэ многа падзеяў, і на запатрабаванне савецкага ўраду – наш арышт. Вось тут самае трагічнае. З вязніцы, баючыся за сына і за тое, што згінуць у пакутах і я, і мой след, я звярнулася да Ф. Ціхага, каб ён некалі пераказаў людзям, дзе я і што са мною. Тут, у вязніцы, з гора, я наткнулася на варожы, амаль страшны твар чалавека, які не толькі не меў крыху літасці нада мною ці нейкай чалавечай спогадзі, але яшчэ пісаў мне, ці не ведаю, дзе др. Янка Станкевіч (які працуе над Аль Кітабамі), што трэба пасадзіць і яго…