Альгерд Бахарэвiч - Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры

Але адзеньне – гэта стракатасьць, памеры, формы, гэта дзікае гальлё, адзеньне – гэта расьліны. Звычайныя маленькія і простыя рэчы існуюць інакш – як раскіданыя між расьлінамі камяні.

Камень доўга трымае цяпло. Калі мы жылі ўлетку ў Друйскім кляштары, размаўлялі пра гэта з айцом Сяргеем Сурыновічам. Мы размаўлялі пра тое, як нагрэтыя сонцам каменныя муры падтрымліваюць у кельлях прыдатную тэмпэратуру і як холадна ў тых кельлях узімку, бо гэтаксама надзейна муры захоўваюць ледзяны холад.

Блышыны рынак на Porte de Clignancourt – вялікі, як горад, і напоўнены падманлівым чужым цяплом, быццам у ім жывуць цені.

Ці ня тут Максім Танк напісаў некалі свой ня самы ўдалы верш “Лёс”.

На парыскім на Блышыным рынку / Раз мяне паклікала катрынка. / Папугай з далёкага Самоса / Падарыў канвэрт мне з маім лёсам. / Я раскрыў канвэрт, пісьмо чытаю / Што ж мяне наперадзе чакае? / А чакаюць мяне дні трывогі, / Новыя краіны і дарогі, / Новыя сябры, сустрэчы, страты / I ў бурлівым моры вал дзявяты… / Што ж, я ўдзячны, дружа выпадковы, / За мой лёс і шчодры і суровы, / Лёс, якому пазайздросьціць кожны / На шляхах жыцьцёвых падарожны.

Мы з табой катрынак ня чулі і ніякіх асаблівых папугаяў тут не заўважылі – пэўне, вымерлі, нягледзячы на пацяпленьне клімату. А можа, і не было ніякіх папугаяў, пагатоў “з далёкага Самоса”. Мала таго, што Танк тут блытае Самоа, грэцкі Самас і нікарагуанскага дыктатара Самосу – ён яшчэ і бессаромна гуляе на тым, што большасьць ягоных чытачоў нікуды далей за Берасьце выехаць ня могуць. Але што такое блышыны рынак – разумеюць добра. Барахолка на Porte de Clignancourt нагадвае ўсе іншыя блышыныя рынкі сьвету. Прадаўцы мерзнуць, турысты прыцэньваюцца, твар у тавар, тавар у твар, і твар адбіваецца ў тавары: ствараецца ўражаньне, што тут усе знаёмыя і ўсе рупліва робяць адну справу, але гэта ня так. Блышыны рынак – месца для людзей, якім няма чым заняцца. Тут прадаюць час – і знайсьці пад ягонымі заваламі нешта сваё і ёсьць сэнсам блуканьняў. Я люблю блышыныя рынкі і не люблю іх пагардлівых прадаўцоў. Іх агрубелыя рукі даўно перасталі адчуваць цяпло рэчаў. Яны – фальшывыя мёртвыя, якіх падымае зь нябыту толькі слова “Колькі?”

Прыкладна так я пачуваюся, пішучы гэтую кнігу – як на зімовым блышыным рынку літаратуры. Я хаджу з табой па гэтым чужым Парыжы і ваджу з сабой цені памерлых пісьменьнікаў. Мне добра ў кампаніі мёртвых. Яны ня будуць тлуміць галаву аповедамі пра сваю славу – яны спакойна раскажуць пра горад і рэчы, пра свае падарожжы і свае сны, а потым мы разьвітаемся. Наколькі наогул можна зь некім разьвітацца, блукаючы па Сталіцы сьвету.

Парыж любіць рэчы. Аднойчы ты завяла мяне на бульвар Вальтэр – тут, недалёка ад плошчы Бастыліі, прадаюць старыя фотаапараты: чароўныя чорныя птахі, фантастычныя істоты з даўгімі дзюбамі, у якіх хаваецца ўважлівае вока пад паслухмяным павекам. Птахі, якія вольна пачуваюцца ў часе, час – іхнае неба. Нямецкія, францускія, ангельскія назвы, што гучаць, як музыка старой кружэлкі; эбаніт і дрэва, мэтал і срэбра – чатыры стыхіі, што нарадзілі іх з дапамогай чалавечых рук. Гэтыя камэры пазіраюць на Парыж зь вітрынаў так па-філязофску, што робіцца відавочным: гэты горад ведаў іншыя, больш жывыя часы, яны глядзяць на нас, як клясыкі на цырыманіяльныя патугі нашчадкаў, насьмешліва, нязлосна і пагардліва. Яны памятаюць часы, калі мастацтва было складаным і нясьпешным. Яны прыгожыя той чорнай птушынай прыгажосьцю мужчын і жанчын, якія імі карысталіся амаль сто гадоў таму. Нават ня верыцца, што ўнутры іх нешта ёсьць – яны выглядаюць маналітнымі, як кавалкі смалянога бурштыну.

Цябе ўзбуджаюць тут кнігі, пахі, афрыканскія цырульні, цені, масты і старыя фотаапараты. І я цябе разумею. Мяне таксама апаноўваюць дзіўныя дрыжыкі, і хочацца выць ад некаторых рэчаў: якія ляжаць і маўчаць, і пахнуць, і блішчаць, і адбываюцца, нягледзячы ні на што. Яны ўвесь час адбываюцца—проста тут, з намі, і мы са зьдзіўленьнем сочым за тым, як нас апаноўваюць іх таямніцы.

У 1935 годзе ў Парыжы пабываў Якуб Колас і купіў сабе ня штосьці, а менавіта фотаапарат. Аўтар “Новай зямлі” прыехаў сюды ў складзе савецкай дэлегацыі на міжнародны Кангрэс пісьменьнікаў у абарону культуры – і я чамусьці зь непрыязнасьцю думаю пра тое, як яны прыехалі сюды, адабраныя ў выніку д’ябальскай сэлекцыі, радасныя, як рабы, адзначаныя гаспадаром за верную службу, прыніжаныя дарослыя людзі, у якіх забралі годнасьць, пакінуўшы літаркі, кубікі, тэмкі: складвай правільна, і будзеш цэлы. У Маскве доўга думалі, каго паслаць і каго запрашаць. Урэшце ўключылі ў сьпіс нават Пастэрнака і Бабеля, а Шолахава вось выкрасьлілі. Не паехаў і Горкі (пэўне, шмат хто ўздыхнуў з палёгкай).