Альгерд Бахарэвiч - Мае дзевяностыя

Цяпер мне сорак тры.

Зь дзесяці галоўных хрысьціянскіх запаветаў я парушыў роўна палову. Думаю, на гэтым пакуль што варта спыніцца. Ня буду ўдакладняць, якімі менавіта божымі законамі я пагрэбаваў, – важна тое, што ўсе пяць былі парушаныя яшчэ ў 90-я.

Менавіта на гэтыя гады і прыпала мая маладосьць.

Маладосьць існуе, каб рабіць памылкі. Каб экспэрымэнтаваць над сабой і іншымі, рызыкаваць, бунтаваць і… І, што зробіш: неўпрыкмет прыцірацца да сьвету. У маладосьці падаецца, што ў цябе ў запасе ёсьць яшчэ адно жыцьцё – і калі яно раптам не складзецца, такой бяды: яго пражыве за цябе нехта іншы. Пражыве, пакуль ты, як дурань, будзеш бегаць басанож па расе, ап’янелы ад улады над дадзенымі табе часам і целам, над цемрай будучыні: no future for you. Гэтая ўлада здаецца вечнай. У маладосьці ты не задумваешся над тым, што ўжо пачаў пісаць сваю гісторыю – якая, на жаль, не падлягае рэдагаваньню. І правільна. Толькі камсамольскія кар’ерысты і мэнэджэры сярэдняга зьвяна ад пачатку пішуць сябе начыста.

Эпоха 90-х была ідэальным часам для памылак і экспэрымэнтаў – межы свабоды пашырыліся настолькі, што ты ня ведаў, за што хапацца, што яшчэ кінуць на пажыву ненаеднаму ўласнаму «я». 90-я – бясконцая чарада спакусаў на выбар, гэта адпушчаныя на свабоду рэцэптары, нэрвы, думкі, жаданьні, гэта амаль «дастаеўскае» адчуваньне, што бога няма і можна ўсё – і трэба пакаштаваць як мага болей, бо заўтра гэты рай могуць прыкрыць. Старэйшаму пакаленьню дзевяностыя бачацца як панылы, цяжкі, шэры час – але мая генэрацыя ведае: гэта быў час самага вар’яцкага драйву і найвялікшай свабоды, калі лёгка дыхалася, думалася, сьпявалася і пілося, а дзяржава толькі зьбіралася зь сіламі, каб зрабіць ашалелым ад свабоды людзям ін’екцыю свайго снатворнага.

Наступнаму пакаленьню будзе ўжо значна цяжэй. Памылкі і экспэрымэнты каштавацьмуць яму даражэй, а выхад з ачмурэньня акажацца балючым і цяжкім. Парушаць, экспэрымэнтаваць, кідаць выклік і выходзіць за межы зробіцца ў гэтай краіне злачынствам «па змоўчаньні» – і з такімі людзьмі я сустрэнуся, калі генэрацыйны разрыў паміж намі зробіцца непазьбежным.

Я жахнуся іхнай несвабодзе.

Я раззлуюся на іхнае няведаньне.

Я пашкадую іх за іхную сьлепату.

І пазайздрошчу іх мэтанакіраванасьці і здольнасьці ня браць нічога блізка да сэрца.

І захачу напісаць гэтую кнігу.

Часам мне робіцца шкада, што я не нарадзіўся крыху раней; мне ўсё здаецца, што тады я абавязкова ўцёк бы з-за жалезнай заслоны ў вольны сьвет і цяпер даўно жыў бы з пашпартам якой-небудзь дэмакратычнай краіны, у прыгожым горадзе ля мора і займаўся б тым, што люблю. Чаму б і не? Зьявіцца на сьвет у 50-я, неяк вырасьці да памераў савецкага чалавека, прыкінуцца паслухмяным, ляяльным, шэрым, дабіцца замежнай камандзіроўкі – і не вярнуцца. Або жыць так, каб цябе самога – выкінулі. Пазбавілі савецкага грамадзянства. Зрабіцца дысыдэнтам. Дыскрэдытаваць усё гэтае здыскрэдытаванае, выдрэсіраванае, дрысьлівае і дрымучае – і дадыскрэдытавацца да высылкі за межы імпэрыі.

І ўсё ж я чамусьці бачу сябе ў ліку тых, хітрэйшых.

Я пісаў бы ня горш за ўсіх гэтых убогіх сацрэалістаў – уступіў бы ў саюз пісьменьнікаў, займеў бы кватэрку, пару дачных сотак, пэўныя льготы, магчымасьць чытаць сваю графаманію розным мурамцам і ўрэнгойцам… І ўсё гэта – выдаўшы нейкія кніжачкі. Вядома, трошкі франдзіраваў бы, трошкі пісаў у стол. Лічыцца, што пісаць – значыць мець дар праўды. Лухта. Пісаць – значыць мець талент да мімікрыі. Ці – дар на ўзровень вышэйшы – да пераўвасабленьня. Быць здольным ператварацца на патрэбу ў каго заўгодна з пэрсанажаў. У ваўка, казьляня, інсэкту, раку, гусачку, дублінскага яўрэя, бэрлінскага паліцыянта, Лаліту, Леніна, Аліндарку. Чаму б і не ў сярэдняга савецкага празаіка? Вечна шматабяцальнага, не заўважанага ў заганных сувязях, ідэалягічна правільнага, нікому асабліва й не патрэбнага…

А потым: «Алег Іванавіч, намячаецца паездачка ў ФРГ…»

Алег Іванавіч зьбірае паперкі. Алег Іванавіч усыпляе ўсіх сваёй бездакорнай біяграфіяй: тата – інжынэр, мама – настаўніца (і камсамольскі работнік). Алег Іванавіч праходзіць сумоўе. Алег Іванавіч атрымлівае замежны пашпарт. Алег Іванавіч у балоньневым плашчыку і капелюшы. Вось ён ляціць самалётам «Аэрафлёту>» ў капіталістычны рай. А вось зноў ён, Алег Іванавіч, туманнай раніцай, бледны, высокі, бясстрашны, пасярод чужога гораду, пра які столькі чытаў… Той самы Алег Іванавіч – і ўжо ня той. Выходзіць, азіраючыся, з гатэлю: паблізу яго чакаюць нямецкія сябры, зь якімі даўно ўсё ўмоўлена. Палітычны прытулак, беднасьць, казённая кватэрка для выгнаньнікаў, пакуты чужой мовы, катэдра ў правінцыйным унівэрсытэце, выступы на палітычных сходках, паездкі за кошт «пэнаў» за акіян. Прэмія за нуднаваты раманчык пра турму народаў, які так ніхто і не прачытаў. Свабода.