Альгерд Бахарэвiч - Мае дзевяностыя

У 90-я ўсе гэтыя выгнаньнікі раптам зрабіліся на Захадзе нікому не патрэбныя.

Позіркі ўтаропіліся ў тых, хто застаўся.

Падаецца, вось ён, шанец нечага дасягнуць, не хітруючы і нікуды не ўцякаючы. Застацца. Дзе там. Мы засталіся – і зайздросьцім тым, хто зьехаў. А яны – нам. Усё як раней.

І ўсё ж лепш такая эмігранцкая нябачнасьць, чым лёс усходняга эўрапейца, які дагэтуль марыць пра Эўропу, седзячы ў сябе дома. Дома мала што зьмянілася. Галоўным талентам Усходняй Эўропы дагэтуль застаецца талент своечасова адсюль уцячы. Мне сорак тры – і людзі наўкола мяне заўжды або марылі пра тое, каб зьехаць, або зьбіраліся, або проста зьяжджалі.

Я зайздрошчу тым, хто нарадзіўся раней за мяне. Яны маглі паскардзіцца сьвету на нешта канкрэтнае – а значыць, ім было пра што пісаць. На адным болю, на адной несвабодзе, як на адным крыле, можна было ляцець доўга… А цяпер? Ня скардзіцца ж на тое, што табе проста задушліва тут жыць. На тое, што ты нарадзіўся ў 1975-м. Сам вінаваты. Ты сам вінаваты, што твае дзевяностыя прайшлі ў Менску.

Цяпер ніхто ня хоча ад нас скаргаў. Ад нас хочуць пераменаў. «Ну, нешта ж зьмяняецца…» – мармычам мы. Праўда? Ну і добра.

Усходняя Эўропа – гэта больш не цікава.

Калі толькі там, вядома, не ідзе вайна. Калі б я нарадзіўся раней, я быў бы ўдзельнікам вайны. Ужо адно толькі паводле паходжаньня. Салдатам вялікай прапагандысцкай бітвы. Вэтэранам, ахвярай, маленькім жаўнерыкам «халоднай» вайны. Вайна – добрая інфармацыйная нагода, вайна – самы прадаваны трэнд, вайна робіць любую літаратуру бачнай. Нават кепскую. І пісьменьнікаў робіць бачнымі, а іхныя дзіўныя мовы – чутнымі…

«Халодная» вайна – не выключэньне.

Чытаючы кнігі, знаёмячыся з рознымі людзьмі, з прагнай цікавасьцю шукаючы сьведчаньні і ўспаміны, я разумею, што, пэўне, у нечым яно так і выглядала: некалі савецкі пашпарт быў гарантыяй таго, што ты маеш права на паратунак і бачнасьць. Што табе ёсьць ад чаго ўцякаць. Што ты – беглы раб у пошуках свабоды. Прывід у пошуках цялеснае абалонкі.

Але маладосьць не выбіраюць: маё дарослае жыцьцё пачалося акурат тады, калі заслона абрынулася. Толькі я атрымаў савецкі пашпарт, як вялікі сьвет раптам адчыніўся: свабода! А я быў яшчэ занадта малады, каб туды выправіцца, – маёй місіяй было пакаштаваць свабоду на смак менавіта тут. Першае пакаленьне вольных беларускіх студэнтаў мусіла застацца дома і прыняць на сябе ўвесь шок, усю навізну і ўсю асалоду.

Мы мусілі пражыць гэтыя 90-я на радзіме – і на свае вочы пабачыць, як у нас яе крадуць. Мы былі занадта маладыя, каб нас нехта паслухаў. І занадта дурныя, каб прадугадаць наступствы.

Калі дзяцінства амаль для кожнага чалавека (якім бы яно ні было) – гэта страчаны рай, дык маладосьць – выгнаньне з раю. Рай – стан. Прыгожая нота, якая ўсё цягнецца і цягнецца. Рай задуманы так, што ты ня бачыш канца. Выгнаньне – гэта хутчэй працэс, дзеяньне, у якім цябе круцяць, торгаюць, б’юць па галаве, хапаюць за рукі і штурхаюць у сьпіну. Выгнаньне – кашэчы канцэрт у паўцемры. Выгнаньне нагадвае табе пра тваю канцовасьць і сьмяротнасьць. Выгнаньне – так грае скрыпка, пакутуючы і распавядаючы сваю гісторыю кожным выгінам, кожнай струною…

Выгнаньне – гэта я разумею. У 90-я мяне наогул часта выганялі. Зь лекцый. З шэрагаў. З унівэру. З паседжаньняў. З храмаў культуры. З кабінэтаў. З рэпэтыцыйных кропак. З мастацтва. З Дому літаратара. Са сваіх жыцьцяў. З працы. З мовы. Пакуль у 2007-м я сам сябе ня выгнаў за мяжу. Але гэта было значна пазьней. Празь сямнаццаць гадоў пасьля таго, як у маім жыцьці раптам надышлі яны – дзевяностыя.

Рай, пекла, запаветы… Бог… Што гэта я такое вярзу, каго пераймаю? Я хутчэй агностык, чым атэіст. У дзяцінстве мяне так і не пахрысьцілі – баяліся за маміну кар’еру. У 90-я хрысьціцца я ўжо й сам не захацеў: як увайшоў у іх бязбожнікам, гэтак і выйшаў. Так і жыву – бяз бога.

Мне было гадоў дзесяць, калі я ўзяў у рукі кніжку савецкага пісьменьніка Мікалая Носава «Нязнайка на Месяцы» – і так і ня змог адарвацца, пакуль не дачытаў яе да канца. Гэты антыкапіталістычны памфлет, удала замаскаваны пад дзіцячую казку, – адзін з найлепшых твораў савецкай літаратуры. Я думаю, што ён моцна паўплываў на мяне як на асобу – разам з «Нататкамі пра Шэрлака Голмса», Уэлсам, Дзюма, Азімавым, Брэдбэры, «Адысэяй капітана Блада», Маўрам і іншымі любімымі кніжкамі той пары.