Альгерд Бахарэвiч - Мае дзевяностыя

Дык ці адказваць на іхныя запыты?

У гэтай кнізе ня будзе настальгіі. 90-я будуць, а настальгія – не. Я ня буду казаць: «а помніш?» Я напішу пра тое, што памятаю.

«Водка “Зверь”: похмелья не будет!» Утыркнуты ў зямлю ножык. «Наше чудо…» І гульня ў манэткі: чу! Правакацыя, палітыка, паэзія, партвэйн. Паліклінікі. Кніжкі і каханьні. Сьцягі! Булькатаньне паскуднага брэндзі і бумбамліт. Менск і мана. Гаражы і горыч. Мова і мары. Выкладчыкі і «Крыжачок». Нязгода і кампрамісы. Траўмы, шнары, зубы. Школа і…

Так, сапраўды. Вядома ж, спачатку была школа.

Прыяжджаючы да бацькоў у госьці, я выходжу на балькон пакурыць і бачу яе там, унізе. Сваю 142-ю «сярэднюю агульнаадукацыйную школу г. Мінска».

Зь дзявятага паверху бацькоўскага дому маю школу відаць вельмі добра: карычневы будынак зь вялікім ганкам, на якім мы гулялі ў старажытную гульню ўсіх эўрапейскіх шкаляроў – квача. Ганак напраўду досыць арыгінальны: прыступкі падымаюцца да ўваходу паміж дзьвюх вялікіх каменных сьценак-парэнчаў. Гэтыя сьценкі і цяпер нагадваюць выстаўленыя наперад лапы нейкай агромністай істоты. Больш за ўсё мая школа падобная да сфінкса. Позірк яе вокнаў-вачэй скіраваны некуды далёка, у Гатава, Лошыцу, Чыжоўку, у Маскву, Амэрыку, Афрыку, Атлянтыду, на Марс і на Вэнэру. Я заўсёды пачуваўся малым і нікчэмным, калі апынаўся перад гэтым ганкам, у яшчэ не самкнутых, але ўжо адчувальных абдымках каменных лапаў. Цяпер яна, вядома ж, выглядае не такой масіўнай і велічнай, мая школа. Проста двухпавярховы будынак. Першая турма. Другі дом. Дом, у якім ты жыў і выжыў.

Дом, у якім дарослыя асобіны твайго біялягічнага віду, ня зьвязаныя з табой крэўнымі сувязямі, спрабавалі зрабіць зь цябе чалавека. То бок навучыць жыць у зграі. Перадаць табе назапашаныя зграяй веды, абараніць ад свабоды, даць навык паслухмянасьці, пазнаёміць з важакамі, прымусіць цябе прайсьці ініцыяцыю. Упэўніцца, што ты не нясеш пагрозы іхнай супольнасьці. Што ты такі самы, як яны. Прынамсі, на першы погляд, самы важны для таго, каб тут ацалець.

Мне сорак тры. Я куру і гляджу на сваю школу, адчуваючы дзіўны неспакой. Яна паказвае ўсім сваім выглядам, што ня мае да мяне аніякага дачыненьня. Дый я пазіраю на яе абыякава, нібы паміж намі ніколі нічога не было. Але мы абое ведаем, што гэта няпраўда.

Некалькі гадоў таму я як аўтар раману пра Шабаны зладзіў некалькі экскурсіяў па тутэйшых мясьцінах – пра гэта прасілі журналісты і проста знаёмыя, якія ніколі тут не бывалі. Апошнюю экскурсію я праводзіў для гасьцей зь Нямеччыны, якім расказалі пра маю кнігу і якія дужа зацікавіліся вось такім, не пазначаным у турыстычных даведніках Менскам.

Быў сонечны і халодны веснавы дзень. Мы пачалі з помніка загінулым у Другую сусьветную – маленькае сьціплае пахаваньне ў лясочку каля сьмецьцевага заводу, схадзілі да мэмарыялу ў Трасьцянцы, потым выправіліся да чыгункі, паблукалі між шабаноўскіх шматпавярховікаў, зайшлі ў краму майго дзяцінства, першы шабаноўскі магазін, у які мы, школьнікі, некалі бегалі падчас перапынкаў па піражкі… І дзе б мы ні хадзілі, я заўжды адчуваў, што яна побач, яна сачыла за мной са свайго ўкрыцьця, мая школа, яна ведала, што я тут, – яе флюіды насьцігалі мяне, яе голас нашэптваў: ты мой. Памятаеш мяне? Не рабі выгляду, што мяне не было. Нічога не зьмянілася. Ты такі – бо ў тваім жыцьці была я.

У кафэтэрыі я прапанаваў маім немцам пачаставацца каваю, пірожным «Карзіначка» і, на выбар, беляшом або сасіскай у цесьце, бо лічу, што інакш адчуць і зразумець наш край немагчыма. Як прафэсійны і зычлівы гід я прапанаваў узяць да ўсёй гэтай раскошы бутэльку таннага каньяку «Люідор» і спажыць нашыя ласункі недзе на сонейку, проста на лавачцы. Мае нямецкія госьці з сумневам паглядзелі праз халоднае каламутнае шкло на зьмярцьвелыя, нібы плястыкавыя прысмакі, з уздыхам зірнулі на мяне – і адмовіліся. Яны ўжо даўно марылі пра тое, як мы паабедаем у цэнтры, у «Васільках» – нармальнай чалавечай ежаю. Я пачуваўся расчараваным.

І тады я прапанаваў гасьцям пайсьці да маёй школы.

Звонку школа выглядала ціхай, яна мружылася ўсімі вокнамі і пазяхала, па пустым двары вецер ганяў плястыкавыя пакеты. Напэўна, былі вакацыі. Мы спыніліся перад уваходам, я пачаў нешта расказваць, немцы дасталі фотаапараты – і тады на ганак выйшаў вартаўнік.

«Что это вы тут снимаете? Уберите фотоаппараты!»