MANUEL ESPINOSA SAINOS
Patsankgat
Kiwani nkatsisnitá
pi lakum xtamakgalan tiyat kit,
kinchant,
kimaxanatli,
kiakgaka’
liya liya nkimakgala’,
xlistakgan mintamanixni kwa,
chu kum nelhtu kililaya
unu tlinkila kiakgxtakgyawa’.
Poemas en totonaco y castellano
MANUEL ESPINOSA SAINOS
Olvido
Me dijiste esa noche
que soy lo que la tierra produce,
me sembraste,
me floreaste,
me podaste,
una y otra vez me cosechaste,
fui el color verde de tus sueños,
y me dejas aquí
plantado.
Wa imá tlanka jaka
akgtlakgwantayalhá,
kgalhkgalhimakú patokgtokg
ti katsisa tsik tsik tsik
litliy min takuwaní,
nipaxawana takgamanan xmustalekg.
Aquel árbol de mamey
aún espera al pájaro
que en las mañanas tsik tsik tsik
canta tu nombre;
impaciente,
juega a pelotazos con su sombra.
Lata lakapulhkan kmintamputsni’
Nixtachaná nchankan kminkilhpín
lata chankan kmintamputsni’…
Akxní chankan kmintamputsni’
xtachaná lata malakgastakgwanikgokan laktsu spun,
xtachaná lata makgpuwantinikgokan
lakampi natalakgxtamikgoy kxakgan kiwi’.
Akit xlenkgalhín klimanixnín
pi xakg kgalhilh kinchik kmpintampulakgyitat,
antani x’analh xakaxanatla latsukat.
Akxní lakapulhkan kmintamputsni’
xtachaná lata tsokgosta kgotnankán kpuchuchut,
lata tamakgkatsí akxní mpiksa ntalhtsi’
chu tapumakgán, tapumakgán lapaxkit.
Ni xtachaná ntamakgkatsí akxní lhtatakan
kxakaxanatla minkuxmún
osu akxní kgankgawanankán minkilhpín
akxni lichiwinán ti ni katsekg lapaxkikgoy.
Xlenkgalhín kmakgalapatan akit
tipalhuwa lapaxkit kmpintamputsni’,
xakyawalh akgatam xa kiwi lakspililin xpipilekg.
Akgatam xkilhsmuyut, xtalitsin mintamputsni’,
tlakg kgalhiy xtapalh, ni xawá tulalipaxkikan ntachiwín.
No es lo mismo llegar a tus labios
que andar por la vereda de tu ombligo…
Llegar a tu ombligo
es despertar a los pájaros dormidos,
provocar una orgía interminable
sobre las ramas de los árboles.
Yo siempre he soñado tener una casa
en el centro de tu cuerpo,
un jardín lleno de besos nocturnales.
Llegar a tu ombligo
es beber arrodillado el agua del pozo,
sentir el brotar de las semillas
y vaciar y vaciar el amor acumulado.
No es lo mismo dormir
en el dulce jardín de tu pecho
o inhalar tus labios que fuman historias
de amantes que no se esconden.
Yo siempre he querido
cultivar mil deseos en el centro de tu cuerpo,
con un árbol de mariposas amarinegras.
Un gesto, una sonrisa de tu ombligo
vale más que mil palabras de amor.
Lu xakawa min kilhpín
xtachaná puchuchut taní kgotnan jun
xtachaná sikulana puchuchut.
Lu tsiyuwa litasiyú kxunut mimpixni’
antá kmaminit xa tiji kintatsukat
xtachaná xa tiji xanat akxní kaxkgakgá.
Min tsikit
xtachaná tasiyú lakum kxakgan kiwi
akxní lu stlan tastiwitnán laxax.
Mintamputsni’
lilakgapatsa xuninit mintanmputsni’
tunkun klimanixnimpatanán kkinkakiwín.
Tus labios húmedos
pozo redondo donde bebe el colibrí,
pozo pulcro.
Tu cuello empapado
un largo camino dibujado por mis labios,
una vereda de flores al amanecer.
Tus senos
un columpiar de las naranjas redondas
bajo el árbol imperecederamente enamorado.
Tu ombligo
placenteramente húmedo
una urgencia en la selva de mis sueños.
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín
lilakgastakgwanankgoy kiwi,
nachiwinankgo likaxtlawan kgalhpuxum
tipalhuwa tachiwín lichiwinankgó.
Lantla lamakgolh ti katsekg lapaxkikgó,
lantla mastay xtapaxkín kgalhtuchokgo,
lata chan kpupuná’.
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín
niakxnikú niy xnakukán,
jalhanankgoy kxpulakni kataxawat,
makgawanikgoy xaspinini kgalhni’,
xlakata wa lapaxkit xaxlipán.
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín
lapulakgoy makgwananín,
likankalay talakgxtamit putaknún,
tachayaway latsukat kkakapeni’,
kkapuxkgán, kkasekgnán,
tachayaway latsukat.
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín,
lalipaxkikgó xasasti tapaxkín
antani likaxtlawanankanit kgalhpuxum.
Lichiwinankgoy lapaxkit ninín,
mapixnukgó xanat xtalakapastakanikán,
nilinipatankgóy lantla
xakstukán taakgxtakgtamakgonít.
Los muertos hablan de amor
Los muertos hablan de amor,
de sus carnes resucitan árboles;
cuentan miles de historias
las cruces de sempoalxóchitl.
De los amantes clandestinos,
de los ríos que penetran y se secan,
de los que se entregan al mar.
Los muertos hablan de amor,
su corazón nunca muere,
late en el vientre de la tierra,
bombea la sangre color ciruela,
porque el amor es perenne.
Los muertos hablan de amor,
deambulan los deseos,
los panteones huelen a sexo,
evaporan los besos
en la humedad de los cafetales,
en las barrancas, en los platanares.
Los muertos hablan de amor,
inventan caricias nuevas
en el altar de sempoalxóchitl.
Los muertos hablan de amor
le ponen collares de flores al recuerdo,
los muertos
se niegan a morir abandonados.
Kaslipi kintsikit, kaslipi’,
kalitlawa minchujut,
makglhuwa nkaslipi’,
kmakgkatsipatan kkimakni
xtawakat mintamakgaxtakgni’,
kilistiputlawa xlisakgsi’,
kaslipipala nkintsikit, kintukti’,
nitu tlawaá maski ni unu wala’,
akglhakgwa kinkilhtsukti’,
kgachakgx kaxkat nkinkilhpín
maski tani staknan chiwix lapat,
liya liya kintuksti’, kintuksti’,
kixama maski kamilh kinkgalhni’,
kilikilhtlawa minchujut,
katalakgxtamiw, kintsukti’,
maski ni unu lapat.
Cubre mis pezones
con la saliva de tu ausencia,
lámelos una y otra vez,
quiero sentir en mi piel
el fruto de tu abandono,
vierte su néctar en mi espalda,
lámeme otra vez,
bésame bruscamente
con los labios de la soledad,
muerde mi boca desde allá
donde las piedras despiertan,
acaríciame todo,
hasta sangrar mi cuerpo,
hazme el amor
con toda la rudeza de la distancia.
Kkilatamalh kxkachikín lawan pala niksmanilh,
xaklhakgapatan klhakgat lawan luspupulu kimakgkatsika,
kiaktalamilh xtachiwin lawan akxní xaklichiwinampatán.
Xakmaxanatlipatán kintalakapstakni kilhtukukgolh tachiwín,
xkixapakanitá akxní kpatsalh kilatamat kxlikgalhtawakga lawan
chu akxní kpatsalh kinklilhtsukut naxmasipanikanitá’.
Quise vivir en su pueblo y me sentí ausente,
quise usar su ropaje y me sentí desnudo,
quise hablar su lengua y su lengua me lapidó.
Quise escribir poemas y las palabras me espinaron,
abrí su libro para buscarme y me sentí borrado,
busqué mi identidad y mi identidad sangraba.
Читать дальше