Сяргей Пясецкі - Каханак Вялікай Мядзведзіцы

Неба крыху ачысцілася ад хмар. Стала святлей. Цяпер без намаганняў мог назіраць за постаццю пярэдняга калегі. Прыкмеціў, што той час ад часу зменьвае накірунак. He разумеў толькі, з якою мэтай.

Ішлі ўсё хутчэй. Я адчуваў сябе вельмі стомленым: смылелі ногі, бо боты былі падзёртыя, а пад час пераправы набралі вады. З радасцю папрасіўся б у Трафіды адпачыць, але было няёмка. Сціснуўшы зубы, цяжка дыхаючы і з роспаччу ў душы, прабіраўся далей.

Увайшлі ў лес. Тут было зусім цёмна. Мы падымаліся на стромкія ўзгоркі, спускаліся ў лагчыны. Ногі запляталіся ў густой папараці, чапляліся за кусты, карэнні дрэў. Я адчуваў ужо не стомленасць, а нібы здранцвеласць у кожнай клетцы свайго цела. Крочыў аўтаматычна.

Нарэшце апынуліся на ўскрайку вялікай паляны. Тут Трафіда затрымаўся:

— Стоп, хлопцы!

Перамытнікі пачалі скідаць з плячэй ношкі, а пасля класціся на зямлю, упіраючыся ў яе плячыма і галавой. Спяшаючыся, я скінуў шырокія палатняныя рамяні хатуля і пачаў рабіць практыкаванні, як яны.

Ляжаў, гледзячы ў далечыню. Прагна, на ўсе грудзі, хапаў халоднае паветра. У галаве стаяла толькі адна думка: «Каб не так ужо хутка вырушылі ў дарогу!»

Да мяне падсунуўся Трафіда.

— Ну як, Уладзік?.. Намахаўся?

— Н…не…

— Ну, не кажы! Я ведаю… напачатку кожнаму цяжка!..

— У мяне дрэнь боты. Ногі баляць.

— А боты купім новыя… Хромавыя эф-эф! Апранешся на сто два!

Перамытнікі размаўлялі напаўголаса. Некаторыя курылі.

— Хлопцы, добра было б пагрэцца! — прагаварыў Ванька Бальшавік.

— Мудра! — хапатліва падтрымаў Болек Лорд, які не абмінаў ніводнай аказіі да выпіўкі.

Пачуўся ўдар далоні аб дно бутэлькі. Проста з рыльца Трафіда доўга піў гарэлку, закінуўшы галаву далёка назад. Пасля падаў мне напаўадпітую пляшку:

— Трымай! Кульні сабе!.. Лепей стане.

Упершыню ў жыцці я піў гарэлку проста з рыльца.

— Цягні да канца! — падахвочваў мяне сябра.

Калі я выпіў гарэлку, ён падаў ладны кавалак каўбасы. Хлеба ў нас не было. Каўбаса мне падалася надзвычайнай. Еў з прагнасцю, не абдзіраючы скурку. Затым запаліў папяросу, якая таксама здалася надзіва духмянай… Зрабілася весела. Адчуваў сябе выдатна. Па ўсім целе полымем разлілася гарэлка. Дадала мне новых сіл.

Амаль праз гадзіну адпачынку накіраваліся далей. Цяпер яшчэ больш пасвятлела. Прызвычаеныя да змроку вочы без напругі адрознівалі ў некалькіх метрах ад мяне рухавую постаць Трафіды. Ісці стала лягчэй. Мінула стомленасць. He адчуваў ніякай трывогі. Прытым быў пэўны ў нашым машынісце.

На паграніччы Юзік Трафіда слыў надзейным, вельмі асцярожным правадніком. Ён ніколі не рызыкаваў. «На ўра» ішоў толькі тады, калі ўжо не было выйсця. Выдатна ведаў шляхі за граніцу і кожны раз зменьваў іх. Адной дарогай ішлі ў Саветы, другой вярталіся назад. З ім найахвотней хлопцы хадзілі «на работу», яму гандляры давяралі самыя каштоўныя тавары. Юзік лічыўся шчасліўчыкам, але шчасце перш за ўсё трымалася на ягонай асцярожнасці… Ён ніколі не блукаў. У найбольш цёмныя восеньскія ночы, пры страшэнным бездарожжы, рухаўся так упэўнена, нібы крочыў днём па добра знаёмай дарозе. Нюхам вычуваў напрамак.

Гэта быў мой адзіны знаёмы ў мястэчку. Мы некалі разам служылі ў войску. Пасля сустрэліся ў Вільні, дзе я доўгі час бадзяўся без працы. Ён жа прыехаў туды на закупы. Калі даведаўся, што цярплю нястачу, прапанаваў падацца да яго на пагранічча. Я адразу наважыўся. Пасля пераезду ў Ракаў пасяліўся ў ягонай хаце, і цяпер упершыню мы вырушылі разам на работу. Юзік не хацеў мяне браць у дарогу. Раіў яшчэ адпачыць, набрацца сілы, але я заўпарціўся: пайду, і вырушыў з ім пры самым блізкім выпадку.

Аднастайнай група Трафіды не была. Часцяком асобныя хлопцы выходзілі з яе і пачыналі працаваць на «ўласную руку», або далучаліся да хаўрусаў іншых перамытнікаў. Іхныя вольныя месцы займалі новыя, і работа не спынялася. У залежнасці ад колькасці «перакіданага» праз граніцу тавару, Трафіда звычайна вадзіў ад сямі да дванаццаці чалавек.

Калі першы раз у Вільні я ўбачыў Трафіду, ледзьве пазнаў яго, хоць і мінула каля двух гадоў ад часоў нашай службы ў войску. Ён схуднеў, загарэў, галаву трымаў крыху ўцягнуўшы ў плечы, нібы баючыся ўдару ззаду, вочы меў злёгку прыплюшчаныя. А калі я ўважліва прыгледзеўся — заўважыў на ягоным твары шмат зморшчын. Ён відавочна пасталеў, хоць і быў толькі на пяць гадоў старэйшы за мяне. Па-ранейшаму застаўся вясёлым, любіў жартаваць і апавядаць показкі, але рабіў гэта ўсё больш неахвотней, нібы пад прымусам. Думкі яго луналі дзесь у іншым месцы. Пасля, праз некалькі гадоў, я зразумеў гэта добра. Зведаў усё тое, што хавалася ў прыплюшчаных вачах сябра, што адвыклі ад дзённага святла.