Alfred Szklarski - Tomek w grobowcach faraonów

[77]Prawdopodobnie chodzi o ichneumona, czyli mangustę egipską (Herpestes ichneumori) – drapieżnika polującego w nocy, choć czasem za dnia, na drobne kręgowce, ale atakującego również węże, nawet jadowite. Żywi się także owadami i owocami. Osiąga długość do 50 cm, ciężar ciała do 8 kg. W starożytnym Egipcie zwierzę czczone i często balsamowane.

[78]Wolski Tomasz (1700-1736) – znany awanturnik, niespokojny duch. Wiele podróżował. Walczył z Turkami jako dowódca floty papieskiej.

[79]Trynitarze -jeden z zakonów powstałych podczas wypraw krzyżowych (1096-1291), wykupujący chrześcijańskich jeńców i niewolników z rąk mahometan. Powołany przez Jana z Maty i Feliksa z Valois w 1198 r. Do Polski sprowadził trynitarzy Jan III Sobieski w 1685 r. i osadził we Lwowie, skąd trzy lata później przybyli do Warszawy i osiedli na Solcu, budując, stojący do dzisiaj, kościół Św. Trójcy.

[80]Beniowski Maurycy August (1746-1786) konfederat barski, zesłaniec syberyjski, władca Madagaskaru. Dokładniejsze o nim informacje czytelnik znajdzie w powieści Tajemnicza wyprawa Tomka.

[81]W powieści Tajemnicza wyprawa Tomka Nowicki uchodził za niemieckiego pogromcę zwierząt, noszącego nazwisko Brol. Junkier – tu: pruski bogaty szlachcic, obszarnik.

[82]Historia ta opowiedziana jest w powieści Tomek na tropach Yeti.

[83]Bulak – port rzeczny w Kairze; wówczas położony o ćwierć mili od miasta.

[84]Według innej pisowni “Kandżija”.

[85]Reis, tu: kapitan statku.

[86]Dżinn – według staroarabskich wierzeń, przejętych przez islam, nieuchwytna istota przybierająca różne postacie, życzliwa lub wroga człowiekowi, obdarzona niezwykłą mocą. Często występuje w baśniach.

[87]Korbacz – bicz z krótkim trzonkiem i długim, plecionym rzemieniem.

[88]Tak czyniło wielu Polaków wędrujących po obcych krajach, np. Władysław Wężyk (1816-1848), gdy był w Egipcie. Czytelnicy pamiętają zapewne, że Staś Tarkowski, bohater powieści Henryka Sienkiewicza W pustym i w puszczy, a także Tomek Wilmowski podczas pierwszej wizyty w Afryce (Tomek na Czarnym Lądzie), kazali na czele swych wypraw nieść biało-czerwony sztandar.

[89]Kafassach – pleciona trzcinowa skrzynia.

[90]Pomnik Nilu przedstawia leżącego mężczyznę otoczonego gromadą szesnaściorga dzieci (obecnie w Watykanie).

[91]Feddan – 0,42 ha.

[92]Żmija rogata (Cerastes cerastes) – gatunek z rodziny żmijowatych. Ma grzbiet szary albo żółtobrązowy z dużymi, ciemnobrązowymi plamami. Zamieszkuje piaszczysto-kamienne pustynie. Porusza się niezwykle szybko i zwinnie. Bardzo jadowita. Zaklinacze węży używają jej, podobnie jak kobry, do swych przedstawień.

[93]Stanowiska urzędników egipskich: mudir – gubernator, naczelnik prowincji, także dyrektor; mamur – prefekt, naczelnik departamentu; nadir – naczelnik obwodu; szejk – wójt, naczelnik gminy.

[94]Smuga wyjechał wówczas do Indii. Historia jest opowiedziana w powieści Tomek na tropach Yeti.

[95]Effendi (ar.) – zwrot grzecznościowy.

[96]Żurawie (Grus gruś) – gatunek ptaków z rodziny żurawi (Gruidae). Tu: prawdopodobnie żuraw koroniasty (Balearica pavonica), licznie występujący w Afryce. Osiąga długość 105 cm, rozpiętość skrzydeł – 50 cm. Zamieszkuje teren otwarty, często na skraju bagien i jezior. Żywi się małymi zwierzętami jak żaby, małe gady, owady, czasem zjada ziarno.

[97]Pelikany (Palecanidae), rodzina z rzędu pełnopłetwych. Liczy 6-8 gatunków.’ długość 125-185 cm. Dobrze latają, świetnie pływają i nurkują. Żywią się rybami i skorupiakami.

[98]Tomek wymienia ptaki z rzędu drapieżnych (Falconiformes).

[99]Ibisy (Threskiornithidae) rodzina z rzędu brodzących, licząca 28 gatunków, w tym m.in. ibisa czczonego (Threskiornis aetiopica), którego kult związany był z faktem, że pojawiał się liczniej w okresach wzrostu poziomu wody w Nilu. Długość do 60 cm, rozpiętość skrzydeł 130 cm.

[100]Czerwonak mały (Phoeniconaias minor), najliczniejszy gatunek z rodziny czerwonaków czyli flamingów, powszechny w południowo-wschodniej Afryce.

[101]Bej – tytuł nadawany w Turcji wyższym urzędnikom cywilnym i wojskowym.

[102]Nil – powszechnie uważany za najdłuższą rzekę świata. Jego długość wynosi 6670 km (od źródła Victoria Nyanza w Burundii, przez Biały Nil do delty).

[103]Źródła Nilu – odkryte w 1858 r. przez Johna Speke’a w nazwanym przez niego na cześć angielskiej królowej Jeziorze Wiktorii. Dla innych prawdziwym źródłem Nilu są źródła rzeki Kagera.

[104]Damietta i Rozetta – prawe i lewe ujście Nilu do Morza Śródziemnego.

[105]Miasto żywych – administracyjne centrum państwa i kultu, w przeciwieństwie do położonego na zachodnim brzegu Nilu – Miasta Umarłych, które już od czasów IX i X dynastii stało się nekropolią.

[106]Chamsin (samum) – gorący, południowo-wschodni, porywisty wiatr pustynny, wiejący z przerwami przez 50 dni.

[107]Portyk czy pylon to monumentalna budowla przed wejściem np. do świątyni. Westybul – przedsionek. Hypostyl – sala o wielu kolumnach. Reliefy – płaskorzeźby.

[108]Historia opisana w powieści Tomek w krainie kangurów.

[109]Suk (ar.) – targ.

[110]Bieńkowski Piotr (1865-1925) – archeolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, inicjator i kierownik pierwszej w Polsce Katedry Archeologii Klasycznej. W latach 1910-1913 brał udział w pracach wykopaliskowych austriackiej ekipy archeologicznej. W kwietniu 1911 r. Bieńkowski mógł przebywać na terenie Doliny Królów, ze względu na przerwę w pracach swej wyprawy. W późniejszych wyjazdach do Egiptu towarzyszyli mu inni Polacy: Karol Hadaczek (1873-1914), profesor Uniwersytetu Lwowskiego oraz Tadeusz Wałek.

[111]Maspero Gaston (1846-1916) francuski egiptolog i archeolog. Dyrektor francuskiej misji archeologicznej i egipskiej służby konserwatorskiej w Egipcie.

[112]Kolosy Memnona – nazwę tę nadali Grecy: Memnon poległ w wojnie trojańskiej zabity przez Achillesa. W rzeczywistości są to posągi Amenhotepa III (z greckiego: Amenofisa III), faraona z XVIII dynastii, panującego w latach 1417-1379 p.n.e., którego następcą był Echnaton.

[113]Deir el-Bahari, czyli Klasztor Północny – nazwa pochodzi od koptyjskich mnichów.

[114]Deir el-Medina, czyli Klasztor Południowy.

[115]Stwierdzono to z pewnością dopiero w 1948 r.

[116]Hatszepsut (1504-1482 p.n.e.). Obok jej świątyni znajdują się dwie inne: Mentuho-tepa I (XI dynastia) i Tutmesa III (XVIII dynastia). Tę ostatnią odsłoniła w latach 1961-1965 Polska Misja Archeologiczna kierowana przez profesora Kazimierza Michałowskiego, pracująca przy rekonstrukcji świątyni Hatszepsut.

[117]Dżebel (ar.) – łańcuch górski.

[118]Pierwszym faraonem pochowanym w ten sposób w Dolinie Królów był Tutmes I (1545-1515).

[119]Sabbach – kurz powstały ze sproszkowanych śmieci i naniesionego piasku. Po rodzaju tego pyłu niektórzy archeologowie (np. profesor Kazimierz Michałowski) potrafią rozróżnić, z jakiej mniej więcej epoki pochodzą wykopaliska.

[120]Sala Obu Prawd (czyli dobra i zła) w domu Ozyrysa w Krainie Zmarłych, to miejsce, gdzie według staroegipskich wierzeń, odbywał się sąd nad zmarłym faraonem.

[121]A. Stadnicki i T. Koziebrodzki (1860-1916) byli w tym czasie pracownikami poselstwa austro-węgierskiego w Kairze. Koziebrodzki od 1904 r. pełnił funkcję konsula generalnego, a potem ministra pełnomocnego.

[122]T. Smoleński (1884-1909) – jeden z pierwszych polskich egiptologów. Wyjechał do Egiptu w 1904 r., przyjęty życzliwie przez dyrektora Service des Antiquites, Gastona Maspero, odbył u niego studia i wkrótce osiągnął wybitne rezultaty. Kierował pracami wykopaliskowymi w Górnym Egipcie. Jako pierwszy z Polaków przetłumaczył na język ojczysty baśnie, wydane pod tytułem “Na dworze Cheopsa”. W 1909 r. był Sekretarzem Komitetu organizacyjnego II Międzynarodowego Kongresu Archeologów Klasycznych w Kairze. W tym samym roku zmarł na suchoty w Krakowie. W testamencie pisał: “Niech nikt nie zapomina o niedoli kraju; niech, strzegąc się występku znieprawienia, spełnia wytrwale obowiązki sumienia w sprawie publicznej nauką i cnotą”. Piękne wspomnienie o nim, w formie nekrologu, napisał Gaston Maspero.