Alfred Szklarski - Tomek w grobowcach faraonów

[38]Czyli około 30 km.

[39]Gra słów. W wielu językach świata nazwa wyspy stała się bowiem synonimem latarni morskiej: phare (fr.), faro (wł.), pharos (ang.), faro (hiszp.).

[40]“Pulasky Day” – Dzień Pułaskiego, obchodzony przez Polonię amerykańską w rocznicę jego śmierci 11 października.

[41]Dynastię założył po śmierci Aleksandra Wielkiego, Ptolomeusz I Soter (gr. Zbawca – 367-282 r. p.n.e.), król Egiptu od 305 r. Uczynił Aleksandrię stolicą państwa i głównym ośrodkiem kultury hellenistycznej. Dynastia panowała do 30 r. p.n.e.

[42]Muhammad Ali (1769-1849) – namiestnik Egiptu od 1805 r., z pochodzenia Albań-czyk. W latach 1798-1801 dowódca wojsk tureckich. Obwołany paszą, uzyskał faktyczną niezależność, co doprowadziło do wojny z Turcją. Mimo klęski w 1841 r. zachował dziedziczną władzę. Był reformatorem kraju i rzecznikiem jego europeizacji.

[43]Tu: dozorca domu.

[44]Mowa o wyprawie opisanej w powieści Tomek na tropach Yeti.

[45]Warto wspomnieć o polskim wkładzie w odkrywanie zabytków Aleksandrii. W latach 1960-1967 Polska Misja Archeologiczna odkopała tu najstarszy w Egipcie, pochodzący z VI wieku, przepiękny teatr z białego marmuru. Ekipą kierował profesor Kazimierz Michałowski.

[46]Mudir (ar.) – tu: dyrektor.

[47]Nargile – fajka używana przeważnie na Bliskim Wschodzie (z perskiego – nargila – orzech kokosowy, z którego pierwotnie robiono lulki do nargilów), w której dym przechodzi przez naczynie z wodą i bardzo długi, giętki cybuch.

[48]Tak powszechnie, w skrócie, wykształceni Egipcjanie nazywają Aleksandrię.

[49]Nefercheperure Amenhotep IV (1379-1362 p.n.e.), czyli “ten, który jest miły Atonowi”.

[50]Według ówczesnej pisowni Toutankhamanou. Jego imię znaczy “błogosławiony przez Amona”.

[51]Autor przypuszcza, choć może się mylić, że owym znajomym Smugi mógł być lord Georg Edward Carnarvon (1866-1923), egiptolog, patron i opiekun H. Cartera w odkryciu grobu Tutanchamona. Wyjechał on do Egiptu w 1903 r., by po wypadku samochodowym podreperować zdrowie. Tu ogarnęła go pasja archeologiczna. Od 1907 r. rozpoczął ścisłą współpracę z H. Carterem. Zmarł w kilka miesięcy po odkryciu grobowca Tutanchamona, co przyczyniło się do powstania legendy o zemście faraona.

[52]W 1902 r. koncesję na prowadzenie wykopalisk w Dolinie Królów uzyskał amerykański milioner Theodor Davis i korzystał z niej przez 12 lat. Koncesje wydawał wówczas Generalny Dyrektor Służby Starożytności w Egipcie, którym zawsze był Francuz. Davis, przekonany, że w Dolinie można już niewiele znaleźć, chętnie odstąpił swoje prawa.

[53]Teodor Davis znajdował w Dolinie Królów rozmaite drobne przedmioty z imieniem Tutanchamona. Część z nich, nie przywiązując do nich wagi, przekazał w 1909 r. Herbertowi E. Winclockowi, który przesłał je do Nowego Jorku. Dzbany, kubki, a także inne gliniane przedmioty, nosiły pieczęcie Tutanchamona i pieczęcie królewskiej metropolii w Tebach. Świadczyłoby to o tym, że grobowiec Tutanchamona z pewnością jest w Dolinie. Winclock jednak twierdzi, że dokładnie przejrzał owe zabytki dopiero w 12 lat później i podzielił się wtedy swoimi spostrzeżeniami z Carterem. Ten zaś uważa, że Winclock już od 1909 r. zdawał sobie sprawę z wagi tego znaleziska. Autor zatem sądzi, że już wtedy Winclock mógł poinformować Cartera o dowodach na to, że grobowiec Tutanchamona z całą pewnością znajduje się w Dolinie Królów.

[54]Arab. – na lewo.

[55]Wybory parlamentarne w Anglii odbyły się 20 listopada 1910 r. Autor powieści opóźnił więc nieco ich termin.

[56]Kedyw (z tur. chediw, chidiw – władca, książę), tytuł wicekróla Egiptu w latach 1867-1914, rządzącego w imieniu sułtana tureckiego. W latach 1892-1914 był nim Abbas II Hilmi Pasza (1874-1944); za próby protestu przeciw okupacji angielskiej usunięty z tronu. Ludność Egiptu mówiła o nim “nasz effendi”. W latach 1882-1914,, tzw. ukryty protektorat nad Egiptem sprawowała Wielka Brytania. W czasie pobytu naszych bohaterów w Egipcie konsulem generalnym był lord Horatio Herbert Kit-chener (1850-1916).

[57]Al-Dżamalija – najchętniej zwiedzana przez turystów dzielnica Kairu. Tu znajduje się sławny bazar Chan al-Chalili. Założono ją w XI wieku.

[58]Bismallah – skrót od “Bi ismi Allahi Ar-Rahmani Ar-Rahimi” (“W imię Boga Miłosiernego, Litościwego”), słów rozpoczynających Koran. Muzułmanie rozpoczynają od nich pracę lub ważne czynności. Sentencja ta, często pięknie wykaligrafowana, zdobi ściany domów i biur.

[59]Ful – narodowa potrawa egipska, bób gotowany półgęsto z oliwą.

[60]Szatta – ostra papryka, podawana w strączkach jako przyprawa do potraw.

[61]Al-Azhar – meczet wybudowany w X wieku, w którym kalif Al-Azis założył po siedmiu latach uniwersytet. Studia na tym uniwersytecie trwają 15 lat.

[62]Kufia (albo kafia) – arabskie nakrycie głowy; kwadratowy kawał płótna złożony w pół po przekątnej, zaciśnięty na głowie dwoma krążkami sznura, zwykle z koziej sierści.

[63]Tryktrak – gra przypominająca warcaby.

[64]Babilon – nazwa pochodzi od zbuntowanych niewolników babilońskich, którzy opanowali fortecę i wymusili na władcy Egiptu wprowadzenie pewnego rodzaju samorządu. Później twierdza rzymska, obóz jednego z legionów okupujących Egipt.

[65]Historia O’Donellów opisana jest w powieści Tomek w krainie kangurów.

[66]Koptowie – grupa ludności chrześcijańskiej w Egipcie. Uważa się ich za potomków starożytnych Egipcjan. Zarówno w czasie pobytu bohaterów tej powieści, jak i dzisiaj stanowią około 1,5 min ludności kraju. Po podboju Egiptu często prześladowani przez Arabów. W czasie panowania patriarchy Cyryla V (1874-1927) ugruntował się pogląd, że religia należy do Boga, ojczyzna zaś do wszystkich. Najważniejszym dla Koptów miastem jest w Egipcie Asjut.

[67]Hammar (ar.) – poganiacz osła; himer – osioł.

[68]Kościół Abu Sarge (Św. Sergiusza) wzniesiony został przez Koptów w IV wieku nad grotą, w której miała przebywać Św. Rodzina. Św. Sergiusz to męczennik prawdopodobnie z III wieku. Niektórzy utożsamiają go ze św. Jerzym, który wsławił się walką z legendarnym smokiem, a potem poniósł męczeńską śmierć. Według legend obaj (Św. Sergiusz i Św. Jerzy) mieli być oficerami rzymskimi.

[69]Osłami posługiwano się w Egipcie już w latach 2494-2345 p.n.e. Świadczą o tym m.in. grobowce Sakkary koło Memfisu, gdzie w jednej z mastab można oglądać scenę zbierania zboża, a między innymi zwierzętami oślicę obładowaną ogromnym workiem pszenicy.

[70]Ikonostas – w cerkwi prawosławnej ozdobiona ikonami ściana z trzema drzwiami (środkowe noszą nazwę “carskie wrota”), oddzielająca część ołtarzową od nawy dla wiernych.

[71]Osioł domowy (Equus asinuś) z rodziny koniowatych, mniejszy i słabszy, ale bardziej wytrzymały i mniej wymagający od konia. Występuje przede wszystkim w Afryce Północnej. Dobrze znosi upały, źle zimno. Ceniony zwłaszcza jako zwierze juczne, rzadziej pociągowe i wierzchowe. W Afryce występują jeszcze dwa podgatunki osła: nubijski (nieliczne stada w Sudanie) i somalijski (w Etiopii i Somalii).

[72]Łacińskie przysłowie średniowieczne: “osioł nad osłami na wieki wieków”.

[73]Por. Lb 22, 21-35. (Księga Liczb w Biblii, rozdział 22, wiersze 21-35).

[74]Historia opisana w powieści Tomek,w Grań Chaco;

[75]Fragment Pieśni Filaretów Adama Mickiewicza.

[76]Z Ewangelii św. Łukasza w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka, który jako jeden z pierwszych przetłumaczył Biblię na język polski (I wyd. 1599 r.). Łk 14, 31-32.