Жуль Верн - Дзеці капітана Гранта

Аб чым думаў Жак Паганель, слухаючы расказ капітана? Паважаны географ у тысячны раз аднаўляў у памяці кожнае слова дакумента. Ён прыпамінаў адно за адным усе тры свае няправільныя тлумачэнні. Як-жа было напісана Марыя-Терэзія на гэтых напалову сатлелых паперах? Ён не мог больш стрымацца і крыкнуў, ухапіўшы капітана Гранта за руку:

— Капітан, раскажыце-ж урэшце, што вы напісалі ў гэтым загадкавым дакуменце?

Пытанне географа зацікавіла ўсіх. Усе, хацелі ведаць адгадку таямніцы, якая не давала спакою ўсяму экіпажу на працягу доўгіх дзесяці месяцаў.

— Ці памятаеце вы дакладны тэкст дакумента? — запытаў Паганель у капітана Гранта.

— Вядома,— адказаў Гары Грант.— Дня не праходзіла, каб я не паўтараў гэтых слоў, у якіх заключалася адзіная наша надзея на выратаванне.

— Што-ж гэта былі за словы? — запытаў Гленарван.— Гаварыце хутчэй, мы надзвычай зацікаўлены.

— Я гатовы задаволіць вас,— адказаў Гары Грант.— Але вы ведаеце, што, жадаючы павялічыць нашы шансы на выратаванне, я ўклаў у бутэльку дакументы, напісаныя на трох мовах. Які з іх вы хочаце ведаць?

— Хіба ўсе тры дакументы не былі аднолькавымі? — крыкнуў Паганель.

— За выключэннем аднаго слова.

— Прачытайце нам дакумент, напісаны па-французску. Мора не так размыла яго, і іменна гэты дакумент служыў за аснову для ўсіх нашых тлумачэнняў.

— Сэр, вось яго дакладны тэкст,— адказаў Гары Грант.

— «27 чэрвеня 1862 года з трохмачтавым судном «Брытанія» з Глазго здарылася крушэнне за паўтары тысячы міль ад берагоў Патагоніі, у паўднёвым паўшар'і. Капітану Гранту і яго двум матросам удалося дабрацца да вострава Табор...»

— Як?! — крыкнуў Паганель.

— «Там,— працягваў капітан Грант,— церпячы пастаянную лютую нястачу, яны кінулі ў мора гэты дакумент. Каардынаты вострава — 153 даўгаты і 37 о11' шыраты. Дапамажыце ім, ці яны загінуць».

Пры слове «Табор» Паганель падскочыў і, не маючы сілы стрымацца, закрычаў:

— Як? Востраў Табор! Але-ж гэта востраў Марыя-Терэзія!

— Ваша праўда, пане Паганель,—адказаў Гары Грант.— На англійскіх і нямецкіх картах ён называецца «Марыя-Терэзія», а на французскіх ён лічыцца як востраў Табор.

У гэты момант цяжкі кулак апусціўся на плячо Паганеля. Той аж прысеў. Трэба прызнацца, што гэтым ударам надарыў географа маёр, які першы раз за сваё жыццё аказаўся недалікатным.

— Географ! — сказаў Мак-Набс тонам нейвялікшай пагарды.

Але Паганель нават не адчуў гэтага ўдару. Якое меў значэнне гэты ўдар у параўнанні з ударам, які зневажаў яго як вучонага?

І так як ён зараз высветліў, ён быў недалёка ад праўды. Ён амаль поўнасцю расшыфраваў дакумент. Адна за адной, Патагонія, Аўстралія, Новая Зеландыя здаваліся яму бясспрэчным месцазнаходжаннем пацярпеўшых крушэнне.

Слова contin, якое спачатку тлумачылася continent (кантынент), стала потым continuelle (пастаянная); indi тлумачылася спачатку indiens (індзейцы), потым indigènes (тубыльцы), урэшце знайшло сваё сапраўднае значэнне indigence (нястача).

І адно адзінае напалову сцёртае слова abor ашукала праніклівага географа. Паганель лічыў яго часткай французскага глагола aborder (прыставаць, прычаліць), тады як гэта было ўласнае імя, назва вострава Табор, таго самага, які стаў прытулкам для няшчасных пасля крушэння «Брытаніі». Памылку гэту, аднак, можна было дараваць, бо на карабельных картах «Дункана» востраў гэты называўся Марыя-Терэзія.

— Усёроўна! — крычаў Паганель, жменямі вырываючы на сабе валасы.— Я не павінен быў забываць гэтай падвойнай назвы! Гэта невыбачальная памылка,— памылка, не вартая сакратара Геаграфічнага таварыства! Я абняслаўлены!

— Мілы Паганель, сцішце-ж свой смутак!! — упрашвала яго Элен.

— Не, місіс, ніколі! Я — нікчэмны асёл!

— І нават не вучоны асёл! — сказаў маёр спачувальным тонам.

Як толькі паабедалі, Гары Грант навёў парадак у сваім жыллі. Ён не ўзяў з сабой нічога, жадаючы, каб злачынца атрымаў усю спадчыну сумленнага чалавека.

Усе вярнуліся на яхту. Гленарван хацеў у гэты-ж дзень накіравацца назад і аддаў усе распараджэнні адносна высадкі Айртона.

Былога боцмана прывялі на палубу, і ён стаў перад тварам Гары Гранта.

— Добры дзень, Айртон,— сказаў Грант.

— Гэта вы, капітан,— адказаў Айртон, ані не здзівіўшыся.— Я вельмі рад бачыць вас жывым і здаровым.

— Здаецца, Айртон, я памыліўся, высадзіўшы вас на заселеную зямлю?

— Напэўна так, капітан.

— Зараз вы зоймеце маё месца на гэтым бязлюдным востраве. Я спадзяюся, што вы пакаецеся ва ўсім тым зле, якое вы нарабілі людзям.