Адам Мальдис - Восень пасярод вясны

— Ведаць-то ведаю, — супакойвала старая. — Але ж гэты пан кажа, што ў яго пільны інтэрас.

— Ва ўсіх пільны… З кім маю гонар? — гаспадар зрабіў крок наперад і працягнуў кволую руку.

— Баніфацы Талочка. Герба Паўкозіч! — сваёй рукі Талочка не падаў, зрабіў выгляд, што не заўважыў працягнутай.

— Людвік Кандратовіч… Герба Сыракомля, калі вашмосць хоча ведаць. І што ж уладальніка вядомага герба Паўкозіч прывяло да арандатара Барэйкаўшчыны?

— Ліст. Ліст у нейкай пільнай справе.

— Якой?

— Не ведаю. Не сказалі. Усё — у гэтым лісце.

Гаспадар схапіў канверт, надарваў яго, выцягнуў аркуш паперы — і ўздрыгнуў: яе почырк! Яе дзіцячыя літаркі, нібы не пісаныя, а друкаваныя.

— То… Тады проша ў хату!

Талочку нічога не заставалася, як пераступіць парог, увайсці ў пакой, асветлены алейным каганцам, што ўзвышаўся на заваленым паперамі стале, і свечкай, пастаўленай туды ж гаспадаром. Над сталом вісеў вялікі пацямнелы партрэт.

— Ян Каханоўскі, мой патрон, — ледзь прыкметна ўсміхнуўся гаспадар, прасачыўшы за дапытлівым поглядам госця.

— Сенатар? Пралат?

— Не, паэт, вялікі паэт, — шырэй заўсміхаўся гаспадар, адчуўшы, што прозвішча Каханоўскага нічога госцю не гаворыць.

— А, паэт, — Талочка нібы нешта ўспомніў. Потым перавёў позірк на заслоненае акно. Праз шчыліны ў аканіцах прабіваліся тонкія струменьчыкі сонечнага святла. — Нашто марнаваць алей? На дварэ ўжо даўно дзень!

— А мой ты чалавеча, гэта ж я з ночы. Крывасмокам радкі гнаў. Паганая работа! Адчуваеш сябе, як шматдзетны бацька, што ўжо згубіў смак да занятку свайго. І каму гэта трэба… Зараз, цане! Зараз упушчу святло.

Гаспадар кінуўся да акна, адкруціў штабу, вызваліў прабоі. І аканіцы, ціха ІІаскрыпваючы, расчыніліся, глуха ўдарыліся аб сцяну.

«Няўжо яму самому гэтыя жалезы ў галаву прыйшлі? — з зайздрасцю падумаў Талочка. — Трэба будзе ў Сяржантах такія аканіцы зрабіць». І першы раз адчуў да гаспадара нейкую павагу.

Гаспадар жа, не звяртаючы больш аніякай увагі на хамаватага госця, застыг ля акна з пісьмом у руках. У вачах усё сеялася, злівалася ў адно. Таму аркуш трымаў ён каля самага носа.

Паступова з шэрасці сталі праступаць асобныя літаркі, словы. Яе словы:

«Добры мой Уладзіславе!

Я разумею, што пасля ўсяго таго, што здарылася, пасля таго болю, які я прынесла Табе, я не маю ніякага права пісаць. І тым не меней пішу, бо справа, з якой я цяпер да Цябе звяртаюся, датычыцца не толькі мяне ці Цябе, але і Тваёй улюбёнай Літвы, яе гонару, яе добрага імя.

Сёння з-пад Белага Стоку, з Польшчы прыязджае сюды адна важная персона. Хутчэй не так важная, як багатая. І ён можа даць грошы і зямлю на нашу справу. Дурны ён, як бот майго былога антрэпрэнёра Пфайфера. І Літву ён уяўляе глухім мядзведжым краем, дзе ва ўсіх каўтун на галаве, а мяса ядуць сырым, ірвучы на кавалкі рукамі. З усёй Літвы чамусьці (пішу «чамусьці», бо ён сапраўды тупы, як разяўлены бот) паважае толькі Цябе. І, выбіраючыся сюды ў гасціну (гаспадар Анеліна, дзе я цяпер жыву, яго далёкі крэўны), ён палае адной надзеяй пазнаёміцца з Табой, пабачыць Цябе. Вядома, яго трэба было б спярша правучыць, збіць беластоцкую пыху. Адным словам, учыніць з ім штуку, якую толькі Ты можаш тут учыніць, Уладзіславе. А потым праявіць да яго традыцыйную літоўскую сардэчнасць. Даказваць, што Літва — не такі ўжо дзікі край, як ён сабе ўяўляе. І што дзеля яе варта пайсці на матэрыяльныя ахвяры.

Паўтараю: ён для мяне ніхто і Ты не маеш ніякай падставы быць зайздросны. Але ён багаты і мае ўплывовых знаёмых, якія да яго прыслухоўваюцца. Ён свецкі леў і таму можа сфарміраваць пажаданую думку пра нашу Літву і агульную справу. Урэшце, ён можа паўплываць на маю далейшую артыстычную кар’еру.

Я адчуваю, што, прачытаўшы гэты ліст, Ты будзеш мяне праклінаць. Але перш, чым адмовіць, улічы ласкава, што гэта мая апошняя просьба да Цябе. Апошняя і самая важная. І ўспомні ўсё тое добрае што ў нас было. Успомні наш прытулак у Вільні. Успомні, урэшце, Познань.

Госць гэты будзе ў Анеліне дзесьці пасля абеду. Па яго ўчора паслалі ў Вільню арандатарскую тарадайку. Другой прыстойнай павозкі ў Анеліне няма. Таму (выбач, Уладзіславе, яшчэ раз літасціва выбач) прыйдзецца Табе запрэгчы ўласнага Пегаса (ён жа Баранавалока) і з’явіцца сюды перад абедам. Дарогу пакажа анелінскі арандатар Талочка, які і ўручыць Табе пісьмо прама ў рукі (разумею, які падняўся б вэрхал, калі б яно траціла Паўліне). Ён не лепшы спадарожнік, але знайсці іншага не ўдалося».