Нил Гилевич - Родныя дзеці

Адкуль? Мы бога не прасілі
Узяць спагадна пад крыло.
Адзінства з доляю Расіі
Зарукай росквіту было.

Сама гісторыя вучыла:
Шануй, народзе, і цані -
Усё, што поіць-жывіць шчыра
Тваёй свабоды карані!

Шануй душу сваю, народзе,
І ўласнай тшмяці не траць,
Каб у нязведанай дарозе
Ахвярай хуткасці не стаць!

Вучы дзяцей яшчэ з пялёнак:
Каб не скаціцца пад адхон -
Хай з курганоў тваіх зялёных
Бяруць у заўтрае разгон.

Хай пачынаюць думкай-марай
Ад тога болю, што прарос
Пад сінявой тваёй бясхмарнай
Напевам сосен і бяроз,

Ад гэных зорак прамяністых,
Што й позна ўноч і рана ўрань -
Гараць, гараць на абелісках -
Куды ні глянь, куды ні глянь!..

У край бацькоў, у кут свой родны
Сцяпан прыехаў раніцой,
Калі сады і агароды
Яшчэ свяціліся расой.

Напэўна, згледзеў хтось увішны
І абвясціў, што едзе госць,
Бо сустракаць да весніц выйшлі
І Лёдзя з Вінькам, і Антось,

І Анця з гуртам белабрысых
Малых сваіх «тамашанят»
(Як па ўнаследаваных рысах назваў іх
Лёкса, бабін брат).

А ўсіх паперадзе - матуля,
З хусцінкай - слёзы выціраць.
- А мой сыночак! Сэрцам чула,
Што ты прыедзеш гэты раз!..

Расцалаваўшыся з усімі,
Госць зноў да маці падышоў,
У вочы глянуў, што расілі
І вымаўлялі ўсё без слоў.

І сам заморгаў неспадзеўкі,
І пад руку пяшчотна ўзяў.
- Вядзіце ў хату, хлопцы-дзеўкі! -
Малечы весела сказаў.

У хаце ўбачыў і Мікіту -
Сядзеў пры пляшцы за сталом
І Тамашову «акавіту»
Пускаў па поўнай - сакалом.

Крыху сумеўся пры Сцяпане:
- Я тут... авансам, напярод! -
Прагуў, нібыта ў апраўданне,
І пульхным блінам выцер рот.

Пагаварыўшы цёпла з маці,
З братамі, з Лёдзяй і раднёй,
Сцяпан не стаў тырчэць у хаце,
Таміцца тлумнай мітуснёй.

Каб не ўшчуваць сябе дакорам,
Рашыў на могілкі схадзіць -
У той сасняк, на той пагорак,
Дзе многа ўжо з іх роду спіць.

Яшчэ прапрадзедаў вадзіла
Дарожка бітая туды,
Каб разумелі, што радзіма -
Не толькі дом, а і клады.

Па просьбе брата, Лёдзя спрытна
Зайшла ў гародчык пад акном -
Букет вяргінь яму настрыгла,
Што палымнеліся агнём.

І ён падаўся загуменнем,
Цераз аселіцу, кусты, -
Туды, дзе ў сонечных праменнях
Сасняк кудлаціўся густы.

Сцяпан ішоў няспешным крокам
Ускрай высокай збажыны.
Наўкол стаяў вясёлы строкат -
Купалле гралі цвыркуны.

А што ж замоўклі ўраз? Над полем
Нястрымны вецер шугануў.
Сцяпан спыніўся: неспакоем
Віхурна-рэзкі шквал дыхнуў.

Раптоўна моцна пацямнела,
Патухла далеч перад ім.
Як азірнуўся - на паўнеба
Сцяной нясецца буры дым.

«Пажар! - кальнула зразу ў сэрца. -
Лясы? Ці хаты? Штось гарыць!..»
І - зразумеў: не дым нясецца -
Тарфяны пыл сцяной ляціць!

Ў твар ударыла, як прыскам,
І вочы засціла імглой.
Да неба сёмага вятрыска
Зямлю уздыбіў над зямлёй.

Сцяпан стаяў, працяты болем,
Глядзеў, бяссільны, хоць заплач,
Як грозны дух нясе над полем
Сарваны з долаў плодны пласт.

Зямля ляціць у небе пылам,
Ляціць, імчыцца ўдалячынь,
Дзесь ападзе за небасхілам -
І не вярнуць яе нічым!

За сотні год на гэтым месцы
Не нарасце яна цяпер,
І ўжо ніхто тут не наесца -
Ні чалавек, ні птах, ні звер!

Пясок аголіцца ды камень -
Бясплодны, мёртвы мінерал.
«Зямля! Твой люд цябе вякамі
Бярог, любіў - не памірай!

Жыві, карміцелька-зямліца!
Радзі! Пладзі! Святкуй жніво!
І дзень і ноч гатоў маліцца
Я за здароўе за тваё.

Ды што малітва! Тут патрэбен
Разумны, рупны гаспадар,
Каб не ляцеў, не слаўся небам,
Як дым, жыцця прыродны дар.

Калі так весці асушэнне -
Пустыняй зробіцца разлог!..»
Сцяпан ішоў - і суцяшэння
Для горкіх дум знайсці не мог.

Успомніў гутаркі і спрэчкі
З меліяратарам адным -
Не з тым, што сам раўняе рэчкі,
А - што загад дае другім.

«Таму ты працу нашу хаіш, -
Кіпеў вучоны-інжынер, -
Што па натуры сам архаік
І непапраўны старавер!

Твая бяда, што ты не здольны
Пераступіць якісь парог,
Каб навізну прыняць бязбольна,
І мне шкада цябе, дальбог!..»