Ніл Гілевіч - У ноч на Пакровы

Год сорак трэці.
Сярэдзіна ліпеня.
Грузны мардаты жандар
допыт здымае з мяне —
аплявухай, цяжэзнай,
як пральнік дубовы,
раз і другі, а пасля —
падкаваным жалезамі ботам.
Я ляжу (мне дванаццаты год),
непрытомны, на пыльнай дарозе
і, бы ў сне, чую лязгат затвора
й імгненна расплюшчваю вочы:
у твар мне глядзіць
чорным колцам бліскучым
сталёвае дула.
Я хачу падхапіцца,
а сілы няма, і ад жаху
крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую — праўду?»

Сорак трэці.
Набраклы дажджамі,
разбухлы кастрычнік.
«Немцы! Немцы! Хутчэй уцякайце!» —
крычаць і бягуць праз балота,
да ўзлеску, мужчыны.
За дарослымі ўслед
я таксама бягу
па куп'істым балоце,
задыхаюся, падаю,
ногі правальваюцца
па калена ў дрыгву,
адстаю, усё болын адстаю,
адчуваю: не збегчыся мне,
не ўцячы, не ўцячы,
і, ахоплены жахам
(о, жах неўратунку!)
штосілы крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую — праўду?..»
Травень сорак чацвёртага.
Пушча дрымучая.
Дзіч векавы.
Сяджу між кустоў багуну,
у сцюдзёнай рудаўцы па грудзі.
Ногі нямеюць і дзеравянеюць
ад лютага холаду,
іх ломіць
нясцерпна-пранізлівым болем,
ды мушу маўчаць,
бо нельга заенчыць, бо ўчуюць,
праходзячы поблізу, карнікі.
I ўсё ж я крычу —
з той рудаўкі,
з той багны ў дзічы векавечным:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую — праўду?..»
Наіўны хлапчук быў.
Таму і крычаў:
ну а раптам пачуюць?
А раптам пачуюць і ўспомняць
пра суд у Нюрнбергу?..

2007

Усе, што гавораць сягоння
пра лёс беларускае мовы,
дзеляцца на дзве палавіны:
на тых, каму баліць
і каму не баліць.

Тыя, каму не баліць, —
спакойна зусім
філасофствуюць і разважаюць,
аналізуюць і аргументуюць,
нават пішуць трактаты.

Ну, а тыя, каму баліць, —
у прыступе болю
кідаюцца ніцма на дол
і плачуць надрыўна,
і б'юць кулакамі зямлю...

Вось і ўсё, і ўся розніца
паміж тымі і тымі.

Травень 2007 г.

Даруйце, мае дарагія:
стаміўся я ўжо гаварыць —
і ціха, і гучна,
і вусна, і ў друку, —
стаміўся. I ўсё ж паўтараю:
Браты мае! Сёстры мае!
Ды зразумейце ж нарэшце:
пакуль мы не зробім
дзяржаву сваю беларускай —
нічога не мецьмем, нічога:
ні годных заробкаў і пенсій,
ні людскіх бальніц і медпунктаў,
ні нават прыгожае песні...
А вы ўсё не верыце,
а вы ўсё яшчэ спадзяецеся,
што станеце жыць чалавечым жыццём
у небеларускай краіне...
Ах, мае дарагія,
мае дарагія!

Ліпень 2007 г.

Шмат гадоў, вельмі шмат,
не прыязджаў я сюды, у Айнаравічы,
у маміну родную вёску,
на вотчыну дзеда.
Што я ўбачыў найперш? Запусценне.
Якое кругом запусценне!
У дзары крапіва ў чалавечы рост.
Не ўзысці, не прайсці да ганку.
Хату ўнучкі даўно прадалі
якомусьці міліцыянту пад дачу.
Але ён тут не летуе,
расчараваўся нібыта
і аб'явіў, даўно ўжо, на продаж.
А ніхто не купляе.
I яна дагнівае.

Двор я пазнаў не па хаце,
а па студні ля вуліцы.
Зруб, той самы, дубовы, счарнелы,
амаль што зраўняўся з зямлёй.
Але стрэшка, пахіленая, ліпіць,
падпёртая збоку слупком.
Ваду яшчэ людзі бяруць,
ды вядра ўжо няма —
таго, адмысловага, дзеравяннага,
кожны зачэрпвае сваім,
зачапіўшы дужкай
за жалезны кручок на вяровачцы...
Можа быць, і ў апошні раз
я глынуў з ацалелае студні вады —
і яна азарыла мне ў памяці
маміны згадкі...
Тут, на гэтай сядзібе,
яна нарадзілася і ўзгадавалася,
з гэтай студні піла ад калыскі
крынічную, смачную вельмі ваду.
3 гэтай студні не раз
піў мой бацька, яшчэ дзецюком;
правёўшы да веснічак Кацю,
сасмяглы ад жарсці няўтоленай,
на развітанне казаў:
— Пачакай, я дастану вады,
надта ссохлася ў роце...
— Даставай, толькі ціха,
не грукні вядром аб ізруб,
а то тата пачуе і выйдзе:
«Каму гэта трэба
калодзеж будзіць апаўночы?!.»

Маміны згадкі.
Шчаслівыя маміны дні.
Шчаслівая студня.
Усё яшчэ поіць людзей,
усё яшчэ поіць.
А дзеда ў Айнаравічах
ужо мала хто помніць.

Жнівень 2007 г.