Уладзімір Някляеў - Вынаходцы вятроў

6. НАГОРНАЕ, СТАНЦЫЯ

На паўнеба світанак ясніцца.
Промні —
выраем з рукава.
Вёска Красніца. Вёска Красніца.
Сцюжай спаленая трава.
Выйшла так, што ў бацькоўскім краі
Пуцявіна нас
Не звяла.
Ведаў толькі:
Была такая.
Сёння ўбачыў, якой была.
Скаланула душу, як выбухам.
Вёска Красніца,
Адбалі!
Ты згарэла ў раёне Быхава,
Галавешкі —
па ўсёй зямлі.
...Прыбіральшчыца
Ганна Свірыдаўна
Плача —
Голасу не чуваць.
Спіць гісторыя ў футры выдравай,
Спіць,
як з кніжкі старонку выдрала,
Каб мінулае не чытаць.
Памяць сцежана белымі ніткамі,
Але ўслухайся —
I замры:
Называюць сябе
н е д а б і т к а м і
Вёскі Красніцы жыхары.

...Як спалілі немцы людзей і вёску, сабраліся мы, недабіткі, у лесе. Хто й цэлы, а больш пакалечаныя. Я мужыка свайго на плячах цягнула. Ён зваліўся у снег, а я ўсё паўзу, усё мне цяжка, Толькі калі людзі спыталіся: «Аня, ты чаго паўзеш?» — усхапілася. Божухна, а дзе ж я падзела яго?.. За паўвярсты знайшла, ён ужо і качанець пачаў. Кажа: «Магла б не вяртацца, усё адно памру». Крыві вельмі многа з яго вылілася. Пакалечаным, ведаеце, трэба, каб цёпла бы- ло, каб есці добра. А тут холадна — і есці няма чаго. Адну кару з дрэў. Мужык мой, яшчэ жыў трохі, просіць: «Схадзі ты на дарогу, можа, яблыкаў конскіх назбіраеш». Дык са мной шмат хто пайшоў, і пасля хадзілі. Набярэш гэтых яблыкаў мёрзлых, сядзеш ля кастра і трэш іх, трэш, трэш... Колькі каліў аўса знойдзеш, калі аўсом каня кармілі,— і лускаеш, як семкі. Ой, усё ў мяне ў вушах голас мужыка стаіць пра гэтыя яблыкі: «Не магу болып адной карою... Конскіх яблыкаў пашукай...»

Горны плач прашыў шаравою
Бліскавіцаю Дашука*.
Як там, Віця, кіно здымаюць?
Не работа, відаць, а страх.
Не вытрымліваюць, згараюць
Стужкі ў чорных пражэктарах.
Кіламетрамі смерць накручана,
На паўпальца
не адкруціць.
I не мёртвым — жывым балюча.
Мёртвым — сказана —
Не баліць.

* Кінарэжысёр В. Дашук перад паездкай на БАМ зды-
маў пра Красніцу дакументальны фільм.

...Ад голаду Стасіна Анюта, суседкі маёй дачушка, на трэцім тыдні памерла. Дзе ёй тую кару, хоць і пажаваную, есці — чатыры годзікі было. Жывоцік так успух — яна ўжо яго ручкамі абняць не магла. I не плакала ўжо, не прасіла нічога. Толькі нібыта спіць і прачнецца, вочы расплюшчыць і прашэпча ціха, ледзь пачуеш: «Мама...» Пахавалі мы яе. Праз дзень, можа, зноў чуем: на дарозе страляніна. Мы тады што ж — далей у лес... Ноччу нібыта штурхнуў мяне хтось. Падымаю галаву, а Стася кругамі па палянцы кружыць, кружыць, быццам ісці некуды хоча, а не ведае, у які бок. Я да яе: «Стася, Стася...» Як кінецца да мяне: «Ой, Ганя, нядобра мы з табой Анюту паклалі. Камень каля жывоціка пакінулі, цісне ён. Чуеш: бедная, плача...» Вот, так і не адышла яна, і пасля вайны такой засталася...

Віця, што гэта?.. Дзе мы, Віця?..
Нас паставілі да сцяны?..
I ў магілах, відаць, баліць ён,
Зыржавелы асколак вайны.
Хлопцы слухаюць — зрок цямнее.
Словы курчацца, як лісцё...

Віця, мы ж пра іншае ўмеем!
Пра вясёлае!
Пра жыццё!

7. ЗАЛАЦІНКА

Плешчуць беленькія хусцінкі —
Круг шырокі!
Беларусачка-Залацінка
Пад прыпеўкі ляціць у скокі:

Ой ты, бамавец мой,
Што ты чырванееш?
Навучыўся працаваць —
Цалаваць не ўмееш...
Брыгадзір, брыгадзір,
Залатыя зубы,
Я за мір, і ты за мір —
Не кусай мне губы...
А на небе зорачка,
А я думаў: жоначка.
Клікаў, клікаў — не чуе,
Няхай з богам начуе...

Сціхла музыка. Перадышка.
Смех вясёлае талакі.
Крочаць вуліцаю Кедышкі
Маладыя будаўнікі.

Яшчэ ўспыхвае, быццам жар
На кастрышчы,
прыпеўкі рэха:

...Да мяне камісар
На дрызіне ехаў...

— Што ты смуцен, Мікола Бусел?
Добры жарт
За язык не ўкусіць.
До маркотаю назаляць!
...Так далёка да Беларусі —
Нават гусі не даляцяць...
Мо з таго й зажурыўся зямляк,
Хоць звычайна ён усміхаецца,
Кожны дзень пачынаючы так,
Як галоўнае
Пачынаецца.

...Ледзьве скоцяцца,
Як са стрэх,
3 сопак
познія яблыкі зорак,
Залацінка ўзлятае ўверх,
Як на спешным вяселлі
корак.

Багна выдыхне і ўдыхне,
Наспы шырачы, гул грамовы,
Што таіўся ў яе на дне
Ад перыяду ледавіковага.

Край якуцкі — не лепшы край,
Сланнік скрозь ды імхоў заплешыны.
Над пасёлкам песню ўздымай,
Маладой
Грамадой
усцешаны.