Уладзімір Някляеў: Паэмы

С т а п у л ь
Вінаваты ў старшынёвай смерці...
Прызнаю ўсё існае на свеце.
У звярах людзей
Не прызнаю.

Г о л а с
А даведка?

X р о с н ы
Ды была гатова:
Вось, знайшлі ў кішэні старшынёвай..
Нічыёй паперка стала б, каб...

12

Мне даведку тую не вярнулі;
Падшывалі —
Шчэ адну праткнулі
Дзірачку,
такую ж, як ад кулі,
Там якраз, дзе прыназоўнік «аб».

13

Зноў шумяць
Тры клёны,
Тры таполі.
Зноў бяда на Стапулёвым полі.
Хата ссірацелая гарыць.
Год пасляваенны. Год суровы.
Шэпча вёска Стапулёвы словы.
Я яшчэ вучуся гаварыць.

Я пакуль не ведаю, што лёсам
Звязаны з сусветам,
Што за лесам
Столькі вышыні і шырыні,
I што ўсім
жыццю я абавязаны,
А яно, як сноп той, перавязана
Перавяслам лёсу старшыні.

14

...Я аднойчы ўстану сярод ночы
I зусім спакойна гляну ў вочы
Горкай,
перакручанай,
сірочай
Стапулёвай праўдзе. I мане.
А пакуль жыву, нібы ў разведцы:
Кабянок скрозь дзірачку ў даведцы
З пісталета цэліцца ў мяне.

У краях,
Да якіх
ад нашых дуброў
Тры гады на кані скакаць,
Цар Арых
Зваяваў суседніх цароў
I пачаў адзін цараваць.

Два законы
Народам скароным
Арых
Абвясціў
скрозь лямант i крык:
«Той,
хто будзе спяваць
Песні продкаў сваіх,
На калодзе
пакіне язык».

А каб сілай сваёй
За ўсе царствы мацней
Было царства яго —
Арых
Асудзіў на страту
Слабых дзяцей
I нямоглых
старых.

Ён васалаў-царкоў
Пасадзіў на транкі,
Загадаў ім
выконваць закон.
«Ты мудрэйшы з мудрэйшых, —
Сказалі царкі, —
Прыйдзе свет
да цябе
на паклон».

I паклікаў Арых
Ваяводу свайго,
I сказаў яму:
— Слухай, Яман!
Над законам няма
Hi цароў,
ні багоў,
Ваяводы —
таксама няма.
А таму, — усміхнуўся Яману Арых, —
Ты цара, ваявода,
усцеш...
Па закону
На страту нямоглых старых
Першы
бацьку свайго
Павядзеш.
Пахіснуўся ад слоў гэтых
Волат Яман,
Здзёр даспехі з сябе,
як кару...
Але дыхавіцы
праглынуўшы туман:
«Павяду», —
адказаў ён цару.

Потым з катам дзяржаўным
Адзін на адзін
Так Арых размаўляў:
— Верны кат!
Па закону на страту
Нямоглы твой сын
Хай адкрые мне
спіс гэтых страт.
Кат ад слова царова
Прырос да сцяны,
Але ўкленчыў
i вышаптаў ён:
— У мяне, уладар,
Два
нямоглых сыны,
Над абодвума
Роўны закон.

I паклікаў Арых
Да сябе гусляра,
Ды не граць
I не песні спяваць,
А сказаць,
Што няма над законам цара,
I ўсе гуслі
спаліць загадаць.

Не здзівіў гусляра
Цар загадам сваім,
Доўгі векжыў на свеце гусляр,
Быў ён белым як лунь,
Як легенда — сівым...
I сказаў ён цару:
— Уладар!
Прад законам схіляюцца смерд i кароль,
I не мне перад ім бунтаваць.
Гуслі заўтра спалю...
Толькі сёння
Дазволь
Мне апошнюю песню зайграць.
Я магутнае царства тваё апяю,
Ваяводаў i катаўтваіх,
Я вялікую мудрасць услаўлю тваю...
І кіўнуў
галавою
Арых.
I крануў
свае гулкія гуслі гусляр
Так, што неба,
Як звон, загуло!..
Устрывожыўся цар:
То бялеў царскі твар,
То чарнеў,
хоць у песні было
Толькі тое,
На што найвышэйшы дазвол
Паслухмяны пясняр папрасіў...

Але песня
Xiстала
i горы, i дол!
Як па мёртвых,
Гусляр галасіў
Па смялейшых за ўсіх
ваяводах цара,
Па адданейшых катах
i паў...
I маланкай
Мільгнуў
Над плячом
Гусляра
Катаў меч —
i на шыю
упаў!
Царскі суд —
правы суд.
Царскі гнеў —
скоры гнеў.
Меч у царскай дзясніцы —
Пярун!
...А гусляр
перасечаным горлам
хрыпеў
I цягнуўся...
Рукамі...
Да струн...
«Гэй вы, гуслі-самаграі!
Музыкі сівыя!
Вы спявайце ў родным краі
Песні векавыя.
I з небыцця вяртайце, гуслі,
Гусляроў у зрэб'і,
Непадкупных, неспакусных
Золатам i срэбрам.
Не збірайце толькі, гуслі,
Успамінаў хмары,
Як плылі над Белай Руссю
Войны ды пажары.
Як зямля яе стагнала,
Плакалі каменні...
Як было i так нас мала —
I як стала
меней...»

1980

Так блізка да неба —
хоць зоры ў папаху зграбай.
Узняўшыся ўверх
па сцяжыне абрывістай, коўзкай:
«Дамбай!» — я гукнуў.
Пракацілася рэха: «Дамба-а-й» [4] Дамбай (карачаеўск.) — зубр. Гара на Каўказе. .
I ценем прайшоў па вяршынях Мікола Гусоўскі.