Янка Купала: Шляхам жыцьця

Ўзялі броню—і ходу!.. Патцякліся к гароду,
Дзе шпалеры альтану абселі…
На дзярновым пасадзе штось бялее у садзе:
Там сядзела кабеціна ў белі.

Броўкі ручкай адною закрывала касою,
Грудзі крыла рубком кашуліны,
А другою — памалу ат сябе атпіхала
Што ў калень яе кленьчыў, мужчыну.

Той прыпаўшы к каленням гаварыў ей с цярпеннем:
Дык усё, што было, ўжо далёка…
I твае уздыхання, і тваё прывітанне
Аткупіў ваевода гатоўкай.

Я, хоць верным быў гэтак табе столькі ўжо летак,
I любіць, і цярпець мушу здаля,
А ён с сэрцэм каменным бразнуў золатам зменным,—
Ты яму прадалася без жалю.

Ён што вечара будзе песьціць белые грудзі,
С табой цешыцца ў пуху лебяжым;
Намаю на загубу цалаваць шчочкі, губы
Твае будзе цалункам уражым.

Я на коніку верным гэтым полем бязмерным
Мкну сюды, за мной — холад і слоты,
Мкну вітаці ўздыханнем і ад’ехаць з жаданнем:
Добрай ночкі і доўгай пяшчоты.

Ўсё яна йшчэ, як глуха; ён ей шэпчэ на вуха
Тые жальбы, ці новы закляцьця;
Аж прымлеўшы, без сілы ручкай грудзі аткрыла
I ў яго патанула абняцьце.

Ваевода с слугою сталі ту-ж пад вярбою,
I з-за пояса бралі набоі,—
Атсекалі зубамі, прыбівалі штымплямі
Жмені пораху й шроту удвое.

Пане! — так казак клічэ, — нейкі чорт мною смычэ;
Не магу я застрэліць той дзеўкі:
Як свой курак адводзіў, я ўздрыгнуў, бы на лёдзе,
І зьляцела сьлеза да панэўкі.

Ціха!.. Кінь, хаме, кракаць, я наўчу цябе плакаць…
На, тут с порахам гданскім сакеўку;
Усып патпалу а жыва, ногцем шчысьці красіва,
Ды ў свой лоб стрэль, ці ў гэтую дзеўку.

Ў права… выжэй… памалу… жджы майго самапалу:
Жаніха перш зьмяту на заўсёды!..
Ўзьвёў казак курак, сцэліў, не чэкаючы, стрэліў,
I ўгадзіў ў самы лоб ваеводы.

Ідуць тры сьцежкі с хаты
На долю і нядолю:
Ідзе адна, дзе пану
Людцы пахаюць поле;

На лева ад хаціны
Ідзе ў карчму другая,
А трэцяя — к магілкам,
Дзе брат наш спачывае…

Ад цяжкай працы, поту
Адна расіцай сьвеціць;
Хто па другой праходзе,
— З бацькоў сьмяюцца дзеці;

Палын расьце на трэцей,
I наспы выжэй, ніжэй,
I плачэ там бярозка,
I крыж стаіць на крыжу…

Па сьцежках гэтых ходзяць
У лапцях нашы людзі.
Гэй! хто ім сьцежку ўскажэ,
Што весьці к шчасьцю будзе?..

Вецер коціцца па полю,
Жытні колас гнецца прытка;
Гэй, цыганка-варажбітка,
Варажы мне маю долю.

Варажы яе с чырвонай
Зоркі, што пад хатай льсьніцца,
С таго шуму, што так мчыцца
Ад дубровы ад зялёнай.

Варажы з рукі яе мне,
З рукі правай, мазалістай,
I с крынічкі таей чыстай,
Што бурліць так па каменню.

Варажы мне добрым словам
С тэй вясёлкі многакветнай,
I с тэй кнігі, с тэй прасьветнай,
Што аб шчасьці кажэ новым.

…Тваей долі німа ў кнізе,
Ні у вадзіцы, ні на небе,
Толькі ў чорным тваім хлебе,
Толькі ў світцэ, рванай рызе.

Ні на зорку залатую,
Ні с крыніцы шумнай чыстай,
А з рукі тэй мазалістай
Мужыку тут варажу я.

Ой, ты будзеш, будзеш панам,
Ні то князям, ні гэтманам:
Тваё царства ўецца кругам,
Дзе ня пройдзеш толькі плугам.

Бачэн будзеш ты ў чырвені,
Што с крывавым потам льецца,
I ў тым золаце — прамені,
Што ад коскі адабьецца.

Скарб ты выарыш багаты
З нівы гэтай зааранай:
I таляры, і дукаты,
Толькі-ж не сабе, а пану.

А шлюб возьмеш ты с царыцай,
Што жыццё усё с табою
Не захочэ разлучыцца…
Ой, возьмеш ты шлюб з бядою.

Днём нашле сон, ночкай збудзе,
Сцерагчы будзе парога;
Ані з ёй табе у людзі,
Ані з ёй табе да Бога!

Як вясною ўсходзюць кветкі,
Падымаюіца хмурліва,—
Укалышэ твае дзеткі
Песьней голаду сьлязлівай.

Жджэ цябе дарога з ёю,
Ў доўж і ў шыр саўсім малая,
А ў зямлю глыбей за тое,
А ў гару — аж зор хватае.

Па ёй будуць цябе весьці
Твае волікі сівые
I званы аж вежай трэсьці
На магілкі на старые.

Ці любіш дом? свой родны дом,
Што ў ночку — летавай парой—
Шэптанем ліп варожыць сном,
Сьлязу солодзіць цішынёй.