Янка Купала - Шляхам жыцьця

Як бачым, ты глядзіш іначай.

Відаць, не злодзеевы род.

А хто б падумай? Так прастачы
І твой убор, і твой паглёд!

І казкі ўмее, і за песняй
Відаць не пойдзе ў кішэню.

Адно бяда — што, хоць ты трэсні,
Не можам выкрасіць агню!

Усё, усё мець зараз будзем:
Заўсёды ё ў мяне святло,
І з ім мы тут не замарудзім
Лясным падсуседзям назло.

Гары, гары, ламок, агніста!
Вы, братцы, сядзьце у кружок,
І да зары да залацістай
Нас будзе слухаць саснячок.
Адкуль — ці песняю, ці казкай
Начаць вам думкі весяліць?

А ўжо, калі там ваша ласка,
То й песню можна закаціць.

А после скажаш, дабрадзею,
Хто ты, адкуль, куды ідзеш?
Цаніць людзей і мы умеем,
Хоць маем гэткім што раз менш.

Ну вось і слаўна! Што больш трэба? —
Агонь, суседзяў грамада;
Навокал лес, над лесам неба,
А там — і зорак чарада.
Люблю я гэткія прыцуды!
Тут чалавек, як чалавек;
За думкай думка мкнецца ўсюды,
Сон не чапляецца павек.

Жыў на свеце Лявон,
Молад, дужы быў ён,
Толькі з волей і долей не бачыўся:
Сонны сэрцам, душой
Драмаў ў хаце крывой,
А выходзіў — слязамі след значыўся.
Аж вось чуе Лявон
Са ўсіх клікі старон,
Што ён дурань, жыве па быдлячаму,
Дый сам тут зразумеў,
Што дум светлых не меў,
Што падобен быў дрэву хадзячаму.
Зварухнуўся Лявон,
Як вада, як агонь,
Пазнаў сілу ў сабе небывалую;
Ўжо бяда — не бяда,
Ўжо нуда — не нуда,
Запеў песні свае разудалыя.
Зямля стогне, дрыжыць,
Як пяе, як крыцыць,
Як прасвету сабе дамагаецца,
Аж ад песень такіх
Страх напаў на другіх,
І вось чорная моц падымаецца.
І пайшло ўсё ўверх дном.
Свісты, енкі кругом,
Груганы на дабычу злятаюцца:
Шчасце даць бедаку
Не ўсім шло на руку, —
Не ў руку, што Лявон прачухаецца.
Дарма сілен Лявон
І адважны так ён, —
На падмогу дарма ён надзеецца:
Галава у баі
Даў за праўду сваю, —
Толькі памятка — насып віднеецца.
Ляжыць, дрэмле Лявон,
На грудзях вырас клён;
Калі ж вецер на свеце расходзіцца,
Шуміць шумна той клён:
Яшчэ ўстане Лявон —
Гэй, Лявоны у нас не пазводзяцца!

Вось і канец вам песні-байцы,
Ці ў ёй панятна толькі ўсё?..
Калі не так што — выбачайце,
Даконьча ваша вас жыццё.

О, песню важную такую
Не пойме толькі гліны ком…
Цяпер няхай жа мы пачуем
Штось трохі аб жыцці тваём.

А я крыху галля падбаўлю.

Я памагу табе крыху.

Аброці коням я папраўлю.

Я адпачну на маху.

О, люд мой лапатны, патульны,
За што цябе я так люблю?
За што твой гоман неразгульны
І думкі ўсе твае лаўлю?
Ты лёг мне каменем на сэрцы,
Які не ў сілах зваліць я…
Што тут пачаці ў паняверцы?
Жыві ў жыцці і без жыцця.
Ідзеш, брыдзеш, а на дарозе —
То косць, то камень, то бадыль;
У брата станеш на парозе,
А ён табе… О Божа, крый!..
Нясі ў мяцеліцы, ў разводдзі,
Свайго цярпення нясі крыж.
Калі ж праглянеш ты, народзе, —
Арліным лётамі узляціш?
Пасцель пуховую пасцеліш
Сваім замучаным дзяцям,
Нясмелых песняю асмеліш,
Якой сягоння бедзен сам?..
Як страшна збуджаным хадзіці
Між наспаў, зломаных крыжоў!
У мокры пень агонь красіці,
Склікаць аплачаных дружкоў…
Так цяжка, цяжка, дзе не глянеш,
Красою крыўды хоць касі!
Калі ж, народзе, ты устанеш
І сонцу голас падасі?

А вось і мы! Цяпер зноў сядзем…

Цяпер зноў сядзем… ну, і што ж?
Ага! гістор'ю нашу зладзім, —
Адточым востра ўсё, як нож;
А можа трапім ею ў грудзі,
У грудзі з дзерава людзей…

Што ты?! Ці ж мы такія людзі?
Жартуеш хіба, дабрадзей!

О не, крый Божа! Ось з няўцёку
Зляцела слоўца з языка…
Так штосьці ў сэрцы мне не лёгка,
Ну, і паднесла бедака…
Хто я і скуль — для вас цікава;
О, не вялікі гэта цуд:
Радзіўся, рос, ляцеў за славай,
Ляцеў, ажно спыніўся тут.
Убачыў дзень я ў сельскай хаце;
Бацькі у беднасці жылі:
Канёк, кароўка — ўсё багацце,
Ды гонеў двойчы — ўсей зямлі.
Чытаць, пісаць крыху наўчылі,
Але не выўчылі саўсім;
Сам з часам кніжны лад асіліў
І толк у ім даваў другім.
І мёд салодкі, і атруту
Суліць страніца стала мне;
Я ею думкі ўсе апутаў:
Не знаў — на яве я, ці сне.
Цямноту ўсю паняў нездарнасць,
Я сілу знання ўсю паняў;
Свайго жыцця я відзеў марнасць,
Аж на сябе я рукі ўзняў.
Але не суджана было мне
Душой без часу загавець,
І сам не знаю ўжо сягоння —
Жалець таго, ці не жалець.
Ішлі гадочкі за гадамі.
Я ў сілу рос і ў розум рос,
Дый не расце пацеха з намі,
Як там не жалімся на лёс.
Што раз зваднейшыя ўсё леты,
Што раз цяжэй на грош і хлеб.
Пайці у свет — бацькі мне светам,
А хата мне — астрожны склеп.
Смяецца неба непагодай,
Шыбець скаціну нейкі звод,
Зямліца дзеліцца няўродай,
За годам выплаканьшы год.
Аж бацьку гора з ног зваліла, —
Пайшоў на той свет без пары;
У год капай зноў тры магілы:
Злёг брат, і дзве зляглі сястры.
Пашло няшчасце за няшчасцем;
Я кут пакінуць мусіў свой…
Дзе ступіш — смешкі ды напасці,
Хоць налажы ты галавой.
Пазнаў куткоў чужых сцюдзёнасць,
Нагайку службы я пазнаў,
У след мая шла беспрытоннасць,
З ёй вецер песні напяваў.
А думкі рваліся да сонца,
Туды, да ціхіх, добрых зор,
Да волі, шчаснасці бясконца
З пустынных ніў, з гаротных гор.
Ліў нейкі мне таёмны голас
Праявы дзіўныя ў душу;
Іх чуў, як чуе сонца колас,
І думаў, зло сваё скрышу.