Янка Купала - Шляхам жыцьця

Спадабалася першаму першая сьцежка,
А другая — другому сыночку,
Ўзяўся трэйці на трэйцяй, як грыб-сыравежка,
Спатыкаці, праводзіці ночку.

Дні за днямі, гады за гадамі плятуцца…
Ўжо збываюцца бацькавы словы:
Ад рукі сына першага вісельні гнуцца,
Ў зямлю йдуць маладыя галовы.

Захапіў яго похмур лядачны, крывавы,
Жалязянымі клешчамі сьціснуў;
Дзе ні ступіць — згібаюцца краскі і травы,
I пракляцьце шуміць бескарысна.

Ён і рад і ня рад, а пуцьця меней штодзень
На тэй выбранай сьцежцы, і ные;
Ўжо адны ў вочы кідаюць — здраднік, звыродзень,
На пагібель, на звод шлюць другія.

Не зыходзіць са шляху свайго і другі сын —
Чуць ня йдзе сьледам першага брата:
Ўжо на згубу зь зямлёю і з хатай запісан,
I ўсё ж долі завідуе ката.

Засядаць, панаваць на хватаным багацьці
Не кідае за дзьверы надзеі,
Хоць мінула даўно яго сьвята па сьвяце,
Хоць пасад свой на выдмах разьвеяў.

Загубіў сваю скуру, чужая ж ня цешыць
Абадранай душы ў павуціне;
Проць сваіх, проць чужых крывадушыць і грэшыць,
I так вязьне, як камень у ціне.

Трэйці, смоўжам прыліпшы да трэйцяй пуціны,
Чэзьне чэрвем на службе ў напасьці:
Уздыхае, чакае збаўленчай дзяніны,
Не дае, што ня мае, раскрасьці,

З кволых ніў палыны быццам зводзіць, ня зводзіць,
Часам косьці зачэпіць нарогам;
Дома дрэме, сьціскаецца стульна, як злодзей;
Б'е падданчы паклон за парогам.

А сваяк і чужак строіць петлі і сеці,
Аплятае ўсё віднае ночай;
Зварухнуцца ня сьмее ў заплесьнеўшай клеці;
На браточкаў зубамі скрыгоча.

Так расьце нездавольства ў сыноў чарадзея —
Ў іх саміх і на іх, на ўсім сьвеце;
З ходу-выхаду выйсьці адна ў іх надзея:
Каб саміх адалеці і сьвет адалеці.

Ні далёка, ні блізка, ні ў полі, ні ў лесе
Важны ўзносіўся хорам-сталіца,
Чарнабожнік над ім непрагляды завесіў,
Каб нялёгка было прыступіцца.

Стуль выходзілі ветры — і шум падымалі,
Туды зь неба валіліся зоры,
Там адны уставалі, другія драмалі,
Сьмерць, жыцьцё свае мелі запоры.

З зор сатканы былі недасяжныя сьцены,
Росы ўнізе ірдзелі яскрава,
А на вышках, як сон на зямлі, пераменны
Залаты месяц радасна плаваў.

Залацісты пасад красаваўся ў сталіцы,
Зіхацела ў ім кожна часьціна, —
На пасадзе сядзела цьвет-ночка — царыца…
Звалі тыя і сія Судзьбінай.

Векавечна ў руцэ адной сонца трымала,
Перуны у другой руцэ мела:
Іншы раз ціхім сонцам зямлю абнімала,
Інша раз перунамі шумела.

Патрасала пасады, скідала кароны;
Тым, другім, была каменем-хлебам;
Выдавала народам старыя законы,
Кіравала зямлёю і небам.

Не адзін аб ёй ведаў і разам ня ведаў,
Чуў — ня чуў аб ёй, бачыў — ня бачыў,
Кожны толькі яе падпільновываў сьледу,
Плакаў, выў, як было што іначай.

Чуткі толькі ішлі, як туманы, і вялі
Ў самасейным паходзе сталецьцяў,
Што пранікнуць яна можа ў тайныя далі
I адкрыць сьветы новыя ў сьвеце.

Гэткай паняй ясьнела у хораме зорным
Цараўладнай і разам няўладнай;
Белым шляхам адных, а другіх шляхам чорным
К царству, к рабству вяла беспраглядна.

Тры браты, што пуці чараўнік тры адмерыў,
Захацелі знаць, хто ім што зрэпіў, —
Захацелі ў Судзьбіны даведацца меры,
Як жыць лепей, памерці як лепей.

Трох братоў, сваёй кожны дарогай-пуцінай
Наблудзіўшыся, выхад спаткалі:
Ім парады далі назаўсёды ў Судзьбіны,
Як трымацца тых радаў, сказалі:

Першы брат ад яе меў наказ незабыты:
— Нездарма быць хацеў царам ночы,
І сваіх і чужых расьпінаў на крыжы ты;
Крыўдай праўдзе сьмяяўся у вочы.

Бачыш зоры і сонца вясёлае бачыш?
Зь імі рвіся ўсім сэрцам зраўняцца,
А як сьлед свой зарнічным сьвятлом абазначыш, —
За табой кінуць зморы ганяцца.

Хочаш цішы прытульнай і ласкі патольнай,
Збудаваць Божы быт на пакутах, —
Дай другім волі ў волю, і сам будзеш вольны,
Не дасі — зь сьвету зыдзеш у путах.

Брат другі яе мудрыя выслухаў рэчы:
— Не туды цэлы век пёрся здуру;
На быдлячы мяняў воблік свой чалавечы,
Каб напяці гладзейшую скуру.

Хто пакінуў свой дом на пасьмешышча нетрам,
Дом чужы таму будзе астрогам;
Хто паклоны біць стаў збоку злыбедным ветрам,
Свой пасад таму стане бярлогам.