Янка Купала - Шляхам жыцьця

Лет за сотню звёў час, ці і болей мо лет,
Зацвілі пераказы ў народзе;
Кажуць людзі: ў год раз ночкай з гуслямі дзед
З кургана, як снег, белы выходзе.

Гуслі строіць свае, струны звонка звіняць.
Жменяй водзіць па іх абамлелай,
І ўсе нешта пяе, што жывым не паняць,
І на месяц глядзіць, як сам, белы.

Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора…
Можна тут веру даць, толькі слухаць душой…
Курганы шмат чаго нам гавораць.

Ўжо даўно у вялікім у горадзе
Жыў грабар, слаўны ў дзеле сваім;
Колькі жыў, адно рыў ён нябожчыкам
Долы-сховы сякім і такім.

Ці багач, ці бядак, днём ці ночаю, —
Супачынку ня знае грабар;
Ноч і дзень, як той цень, ён на могільцах
Сам з рыдлёўкай сваёй — гаспадар.

Пакуль там з дамавінаю ўладзяцца,
Змыюць цела, пакуль прыбяруць,
А ў яго ні зь сяго дол і выкапан,
I ня змыліцца ў меры нічуць.

Як дамоўку спускаюць вяроўкамі…
Ажно дзіў, які важны спачын:
Глыбіня, шырыня дапасованы,
Не дагодзіць так бацьку і сын.

А засыпе зямлёй супакойніка,
Які насып удоўжкі і ўзвыш!
I дзярном-дываном бераг высьцеле,
I з каменьчыкаў высьцеле крыж.

Доўга-коратка жыў так — няведама,
Пэўна, жыў, колькі трэ' было жыць;
Але вось, як на злосьць, і абрыдала
Яму гэтак штодня ямы рыць.

Без канца неспакойства штодзённае;
Як на варце, з рыдлёўкаю стой;
Пахаваў, насып даў небарачніку, —
Бач, другі ўжо расстаўся з душой.

Каб за раз ад усіх адкараскацца,
Вось тады б то аддыха была!
Песьні б пеў, не мадзеў сьвятам, буднямі;
А так — доля ня тое дала:

Мрэ адзін, а ўсё зь ім не ўмяншаецца;
На яго мейсца родзіцца пяць…
Пакруціў-памуціў мазгаўніцаю
Той грабар і штось выдумаў, знаць.

Ён рыдлёўку сваю жалязяную
Кавалю пацягнуў, паказаў;
Як зьмяю, так сваю землякопніцу,
Насталіць, натачыць прыказаў

I давай ён тады дзіву дзіўную
Апраметна капаць глыбіну,
А ўсё так, не 'бы як, не спыняючысь,
Верне брылы адну на адну.

Хто спытае: каму? — не адказвае,
Адно толькі ямчэй капане;
Аб нічым аб другім і не ўздумае,
Думку зьвёў аб ядзе і аб сьне.

Рые тыдзень, другі; яма большыцца;
Ўжо кладзе за адкосам адкос;
Дол глыбок, і пясок над магілінай,
Як і глыб, — гэтак высака ўзрос.

Ўжо к канцу далакоп падбліжаецца,
Ўжо работы ўсяго на паўдня;
Чуць-чуць схоў не гатоў недзе некаму…
Не стрывала матуля-зямля:

Ў яму рухнула зьверху, хаваючы
Грабара і яго працу ўсю…
Але што ж? Для каго ж дол быў копаны?

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Грабар яму ўсяму рыў Жыцьцю!

Трох сыноў чараўнік на сьвет белы выводзіў,
Трох сыноў, што хаваў узаперці;
Шэпты-чары тварыў ён над імі на ўсходзе, —
Як жыць лепей, як лепей памерці.

Тры паказываў ім ён на сьвеце дарогі,
Тры пуціны іх долі-нядолі,
I даваў-насылаў ён сынам асьцярогі:
Што чакае у чыстым іх полі.

«А як пойдзе хто першай, — ён кажа ім гэтак, —
Што на ўсход шляхам чорным кладзецца, —
Напаткае чужацкі крывавы палетак,
I ў крывавай скупаецца рэчцы.

Той шлях першы і першая рэчка атрутай
Спояць так і за хатай і ў хаце, —
На другіх будзе строіці петлі і путы,
I сам гэтыя путы цягаці.

А як пойдзе другім хто гасьцінцам-дарогай,
Што на захад кладзецца вужакай, —
Свой палетак любіць стане горай чужога,
Прыпадзе к чужой рэчцы, як п'яўка.

Той другі шлях і рэчка другая загладай
Атуманяць душу, зальюць вочы;
Будзе сонца шукаці сабе, як прынады, —
Даць, знайшоўшы, другім не захоча.

А як пойдзе хто трэйцяй сьцяжынай-пуцінай,
Што сваёй не мінае граніцы,
Будзе чэзнуць і вянуць націнай, паўцінай,
Сьмягнуць будзе над роднай крыніцай.

Той шлях трэйці і трэйцяя рэчка сьляпою
Ласкай-крыўдай апутаюць грудзі…
Ён насыпе пяшчаны узгор нада мною
I таптаці узгор гэты будзе».

Так сказаў чараўнік, і казаў доўга жыці —
Спадкі — цень свой на памяць аставіў…
А сыны сталі праўдзе — няпраўдзе служыці
У сваёй кожны долі і славе.