Янка Купала - Шляхам жыцьця

Варажыў, разважаў сам адзін і зь людзьмі:
Еўка кажа, што ёй можна гэтак і так;
Маці кажа: цяпер ажаніся вазьмі;
Бацька раіць — пасьля, бо мо' здарыцца ўсяк.

Адлажыў напасьля, адлажыў наўсяды…
Хутка восень прыйшла, і на прызыў у Шклоў
Татка з хаты павёз. Там пайшло безь бяды:
Папрашчацца дзядзькі адпусьцілі дамоў.

Мо' і год не мінуў, як шынэль я надзеў, —
З дому вестку дастаў, што матуля ўмярла;
Сьлёзы хлынулі мне, прост, на сьвет не глядзеў;
Жаль яшчэ і цяпер — недакучнай была…

У паходзе былі, і прыехаць ня мог
Доўг апошні, хаўтурны, радзімай аддаць;
I пасьля, да канца маёй службы, ўжо Бог
Хоць магілкі яе не судзіў аглядаць.

Ну, аб Еўцы чаму — ты спытаеш — маўчу?
От, пісалі, што жыва, здарова, і ўсё…
Верыў гэтаму я і снаваў ўціхачу
Думкі, як гэта мы зь ёй устроім жыцьцё.

Хоць далёка стаяў, а любіў, ўспамінаў
I ахвоты ня меў да другіх да дзяўчат:
Ёй адной пісьмы слаў і спакою ня знаў, —
Ўсё чакаў таго дня, калі пусьцяць з салдат.

Так сышло колькі год, аж нарэшце і срок
Маёй службы прыйшоў — адпусьцілі зусім.
Я вярнуўся, і што ж? Э, мой мілы браток! —
Была замужам Еўка за бацькам маім.

Што прыйшло ў галаву за старога пайсьці —
Над адгадкай такой думак я не ламаў:
Сіратою была, а у простым жыцьці,
Хто пасватаўся перш, той і верх атрымаў.

Сам згадаеш, што я перажыў у той час, —
Колькі ў роднай хаціне паспытываў мук.
Чаму лепш не ўзяла сьмерць каторага з нас?
Хлебам хлеб ня быў мне, ўсё валілася з рук.

А яна — ўжо пры мне — ўсё хмурней з кожным днём…
Дзе шчасьлівы той сьмех, дзе вясёлы паглёд?
Часам разам няўзнак — я, яна уздыхнём,
Ды я ў поле барзджэй, а яна — ў агарод.

Так праходзілі дні ў злыбядзе, а яна —
Наша мачыха ўжо — бачу, тае ў вачах;
Бацька хмур, не глядзіць і маўчыць, як сьцяна;
Ношку добрую нёс, знаць, і ён на плячах.

Год, ня болей, прайшло нам такога жыцьця…
Як казалі ў сяле — нехта кінуў урок…
На душы дзьве паменшыла наша сям'я:
Еўку Бог к сабе ўзяў, я сюды з хаты ўцёк.

Гэтак сьпятрала мне доля-байка навек;
Хатай стаў мне шынок, а сьвет цэлы — турмой.
Змарнаваў за нішто сам сябе чалавек.
Празь няўлад праўды ў нас, праз паглёд мілы той.

Зоркі ня ўбачыш, імгла непрыхільная
Сьвет спавіла непрагляднаю сеткай;
Вецер ня мрэ і, як зданьне магільнае,
Носіцца грозна па пушчах, палетках.

Лес расхадзіўся, па шумы сусьветныя
Б'юць у тахт віхравы кожнай галінай,
Стогнуць дубы і бярозы сталетнія,
Хрыпла скрыпяць і трасуцца асіны.

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Злыбедаў стогны і цьмы неспажытыя
Жудаснай дзікасьці поўны бязь меры.
Як жа салодзіце думкі разьбітыя,
Сэрца з разьбітай надзеяй і верай!

Годзе, душа маладая, пакутаваць,
Шляхам заломным снаваць бескарысна, —
Страшна загадкі усябыту расплутываць,
Выхад з туманаў знаходзіць разблысны:

К сонцу і зорам жыцьцё тваё рвалася,
Віхры і ночы на бой выклікала…
Згасла ўсё лепшае, загасла, зламалася, —
Далей змагацца сілы ня стала.

Будзь жа збаўленьнем, пятля канапляная!
Вырыхтуй сук свой, асіна-ласуха:
Хутка збагацісься ў плоднасьць нязнаную,
Слаўнаю станеш — толькі паслухай!

Ты не марудзь там, пакутнік аплучаны:
Жыва вяроўку — раз, два і гатова!
Сьмела сунь шыю!.. Ну, вось і разлучаны
З гэтай зямлёю, з пуцінай цярнёвай.

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Вырылі яму жалезнай лапатаю,
Вырылі паміж крыжовых дарогаў,
Кінулі цела — эй, цела праклятае —
Без пасьвячэньня, бяз модлаў, з трывогай.

Зводна пайшлі толькі ўздохі пустынныя;
Быў чалавек — і няма чалавека:
Згінуў ня то ўжо зусім каб скацінаю —
Так сабе ўрэзаў трацініну века.

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Сотні раз хмарамі неба ўзгамоніцца,
Сотні раз ніву спалошча, абсуша, —
Памяць аб вісельным век не затопіцца,
Будзе пужаці трусьлівыя душы.

З году да году у сьвята дзядовае
Хрыпла скрыпяць і трасуцца асіны.
Песьню вятрыска пяе паграбовую…
Вісельнік блудзіць паўночнай часінай…