Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Тадэвуш, хоць налічваў тод ужо дваццаты,
У Вільні жыў, дзіцём яшчэ адбыўшы з хаты,
Пад вокам у ксяндза, што меў заданне
Яму суровае, даўнейшае даць выхаванне.
Дык вось, прывёз Тадэвуш у свой дом айчынны
Жывое сэрца, ясны розум, дух нявінны
І з тым ахвоту немалую пасваволіць.
Ужо зараней ён рашыў сабе дазволіць
Нацешыцца даўно чаканаю свабодай.
Быў малады і неабдзелены прыродай:
Здароўем, сілай мог сапраўды ганарыцца.
Сапліцам зваўся, а вядома, што ў Сапліцаў
Мужчына кожны быў шыракаплечы, дужы,
Ваяка добры, хоць да кніг і менш дасужы.

Тадэвуш ад дзядоў сваіх не адрадзіўся:
І пешшу мог хадзіць, і на каня садзіўся.
Тупы не быў, ды ад вучобы ўзяў не многа,
Хоць дзядзька для яго не шкадаваў нічога.
Ён ахватней страляў ці шабляй забаўляўся,
Бо для вайсковай службы змалку рыхтаваўся,
Каб быць у згодзе з бацькавай апошняй воляй.
Дык сумаваў па бубне, седзечы у школе.
Ды вось намер чамусьці колішні змяніўся,
І дзядзька даў наказ, каб ехаў, ажаніўся
І стаў гаспадаром. Казаў, што на пачатак
Яму дасць вёску, а пасля і ўвесь дастатак.
К Тадэвушу цягнулі гэтыя прычыны
Цікаўны зрок суседкі, ўважлівай жанчыны.
Яна памерала крытычным быстрым вокам
Яго плячыстасць, стан, грудзей разлёт шырокі,
Пагпядвала на твар, што мігам загараўся,
Калі з яе вачыма хлопец сустракаўся,
Бо ўжо нясмеласць першая ў яго прапала.
Глядзеў ён вокам смелым, што агнём палала,
Глядзела і яна гарэзліва, заўзята,
І тлелі зрэнкі іх, як свечкі ў час раратаў.

Перш па-французску да яго загаварыла:
Прыбыў са школы, дык перш кнігі зачапіла,
А ўслед — пісьменнікаў і новыя выданні;
З яго адказаў зноў высноўвала пытанні.
А потым павяла гаворку аб культуры,
Мастацтве, танцах, музыцы, а на’т скульптуры!
Дала намёк, што знае пэндзаль, ноты, друкі.
Ажно аслупянеў Тадэвуш з той навукі,
Пабойваўся, каб так пасмешышчам не стацца,
Пачаў, як на экзамене, ўжо заікацца.
На шчасце, тут настаўнік мілы быў, не строгі:
Суседка разгадала гэтыя трывогі
І гутарку звяла з вышыняў і узлётаў
Да спраў вясковага жыцця, нуды, залётаў
І як праводзіць час, і чым заняцца,
Каб жыць і ў вёсцы весела, з нудой не знацца.
Тадэвуш пасмялеў, і справы беглі далей.
За паўгадзіны ўжо амаль сябрамі сталі,
З’явілася спрачацца, жартаваць патрэба.
Ўканцы паставіла пры ім тры галкі хлеба —
Асобы тры на выбар; першую ўзяў зблізку.
Падкамаранкі вочы апусцілі нізка,
А тая засмяялася ды не сказала,
Каго шчаслівая галушка азначала.

Іначай на другім канцы стала гулялі.
Там раптам Сокала староннікі паўсталі
І на прыхільнікаў куртатага усселі.
Вялікай стала спрэчка, дык ужо не елі,
А стоячы пілі; паток слоў звонка ліўся,
А Рэент найстрашней цецеравіўся,
І не было канца ўжо тому такаванню
І рук яго нястомнаму практыкаванню.
(Даўней быў адвакатам Рэент, пан Балеста,
І меў мянушку прапаведніка за жэсты.)
Дык зразу, падагнуўшы рук абедзвюх локці
І вострыя наставіўшы на пальцах ногці,
Ён двух хартоў прысутным вобразна паказваў
І так заканчваў: «Вычха! мы пусцілі разам
Сабак, як быццам зразу два куркі рванулі
І з двух ствалоў адначасова саданулі.
Пайшлі! А заяц — скок! І полем паімчаўся.
Сабакі вось! (гаворачы, перамяшчаўся
З рукамі ўздоўж стала, малюючы пагоню).
Сабакі — вось! ад лесу мо ўжо з гоні.
Тут Сокал — смык! Сабака добры, ды гарачы,
На палец вырваўся, не болып, я гэта бачыў
I ведаў, што дасць маху. Заяц справу знае,
Мастак! У поле рве, а псарня ж, брат, дурная! —
Уся — за ім! Ён гэта ўбачыў ды — пстрык! жвава
У правы бок, сабакі — ўслед за ім управа,
Дык ён улева раптам як махне два сусы!
Пакуль сабакі ўлева, ён — у лес, а Кусы
Мой — цап!!!» На стол далей пан Рэент нахіляўся
І пальцамі ў другі яго канец перамяшчаўся,
І «цап!» раўнуў Тадэвушу над самым вухам.
Ад гэтакага выбуху міжвольным зрухам
Тадэвуш і суседка пасярод размовы
Падскочылі, рвануўшы ўраз свае галовы
У два бакі, нібы вяршаліны двух хвояў
Пад націскам вятроў, і з-пад стала абое
Рванулі рукі, што ляжалі ўжо бок з бокам,
А твары чырванню набеглі ў момант вока.

Тадэвуш, каб збянтэжаным не паказацца,
Прамовіў: «Праўда, пане Рэент, мне, прызнацца,
Ваш Кусы спадабаўся, а калі ён хопкі…»
«Ці хопкі? — крыкнуў Рэент, — Гэтакі таропкі
Сабака ды каб быў не хопкі!» Дык нанова
Яму прыхільнае Тадэвуш мовіў слова
І шкадаваў, што бачыў гончага выпадкам
І часу мала меў, каб ацаніць парадкам.