Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

А там ужо бушуе ўсё, гамоніць.
Прыхільнікі Суддзі, не трацячы нагоды,
Бягуць Дабрынскіх ратаваць, знімаць калоды.
На гэта егры дай хапаць свае мушкеты,
Сяржант Падгайскага парнуў у часе гэтым,
Двух іншых раніў ля Хрысціцеля калоды,
Пасля даў стрэл. Хрысціцель блізкі быў свабоды,
Ужо меў рукі вольныя, дык без размовы
Падняў высока ўгору свой кулак пудовы
І гэтак стукнуў у хрыбет расіяніна,
Што ўплюшчыў твар яго ў жалеза карабіна,
Дык порах, кроўю змочаны, не запаліўся,
А сам сяржант ля ног Хрысціцеля зваліўся.
Хрысціцель гнецца, карабін бярэ за дула
І круціць, аж паветра загуло, раўнула.
Млынкуе, валіць двух салдат, ды гэтых мала —
За імі ўраз трапляе ў галаву капрала.
Друтія адступаюць ад яго са страхам.
Вось так жывым Крапіцель прыкрываўся дахам.

Развязаны ўжо рукі, збіты ўсім калоды,
І шляхта на ксяндзоўскія бяжыць падводы,
З іх дастае рапіры, шаблі, стрэльбы, косы,
А Конаўка знайшоў два штурмакі. Калёсы
Умяшчалі і шмат куль. Узрадваўся ваяка,
Бярэ штурмак сабе, другі дзяржыць для Сака.

А еграў прыбывае, збіліся, таўкуцца,
І шляхце ўжо няма як шабляй размахнуцца.
Страляць не могуць егры, б’юцца гурмай зблізку:
Па сталі звоніць сталь, мігцяць іскрыста ўзбліскі,
Б’е шаблю штык, каса сячэ эфес, скуголіць,
Кулак таўчэ кулак, плячо плячо няволіць.

Дык Рыкаў кінуўся ў напрамку, дзе стадола
Сышлася з плотам; кліча еграў, каб наўкола
Спынялі бой такі дурны і бесталковы,
Дзе ўсе без выстрала паскладваюць галовы.
Злы быў, што сам страляць не можа, бо ў таўчэчы
Свайму, замест чужога, ўсадзіш кулю ў плечы,
Дык: «Стройся! Гэй ка мне!» — выкрыкваў Рыкаў,
Але яго каманда нікне сярод крыкаў.

Мацей, да рукапашнай бітвы ўжо не здольны,
Памалу адступаў і шлях праторваў вольны
Направа і налева: то канцом Рузэчкі
Сцірае штык з ствала, як быццам кнот са свечкі
То зноў наводля замахнецца, рэжа, коле.
Так Мацек асцярожна адступаў у поле.

Але з найбольшым цісне на яго напорам
Гефрэйтар пажылы з інструктарскім задорам,
Мастак баёў штыковых. Ён, сабраўшы сілы,
Схапіў аберуч карабін, ідзе пахілы,
Адной рукой затвор, другою ствол сціскае,
Падскаквае і круціцца; то штык спускае,
То сам прысядзе, то зноў выцягнецца дужа
І штык папхне наперад, як джыгала вужа,
То ўзад рване і на калене апірае,
I так штораз мацней на Мацька насядае.

Стары Мацей пазнаў майстэрскія удары,
Уздзеў сабе на нос ляўшою акуляры,
А пры грудзях трымаў Рузэчкі рукаятку.
Здае назад, глядзіць, ды не ўступае ў схватку,
Сланяецца крыху, як быццам трохі п’яны.
Гефрэйтар цісне больш — Мацей ледзь не спайманы.
Дык каб лягчэй дагнаць, прабіць штыком старога,
Узняўся ды адну руку падаў замнога.
На карабін, папхнуўшы, гэтак наваліўся,
Што ад вагі той зброі значна нахіліўся,
А Мацек шаблі рукаятку ў тую ж пору
На стык ствала з штыком падставіў, б’е угору
І апускае Розгу на далонь салдата,
А потым рассякае твар яго вусаты.
Так паў фехтмайстар знатны з прымаскоўскіх даляў,
Крыжоў трох кавалер і чатырох медаляў.

Тым часам ля калодаў шляхта рускіх біла
І скрозь перамагала. Там граміў Крапіла,
Здалёку бачны, Брытва з ім — у самай гушчы;
Той рэжа напалам, а той галовы трушчыць.
Так, як машына, што германцы збудавалі,
А потым малатарняю яе назвалі,
Якая адначасна сечку рэзаць можа —
Сячкарняй быць і малаціць цапамі збожжа,
Так Брыгвачка з Крапілам у варожым стане,
Той знізу, той згары, рабілі замяшанне.
Крапіцель раптам пакідае перамогу,
Бяжыць направа, бо ў душы адчуў трывогу
За Мацька. Там адпомсціць прапаршчык жадае
За смерць гефрэйтара, шпантонам насядае.
(Шпантон — сякеру з пікай рэдка хто ўжывае
Цяпер, але яшчэ бытуе ён у флоце,
А ў той час сустракаўся часта і ў пяхоце.)
Дык прапаршчык-юнак вёў наступленне ўмела:
Ледзь зброя ад удару ўтору падляцела,
Ён адступаў, бо бачыў — Мацек не дагоніць,
Што ён, не ранячы, адно сябе бароніць.
Ужо бердыш узняты быў на ўдар вялікі,
Ужо чапіў Мацея злёгку кончык пікі,
Хрысціцель не паспее — стаў сярод дарогі,
Крутнуў даўбню і кінуў ворагу пад ногі.
Скрышыў нагу, дык прапаршчык шпантон з рук кінуў,
Хістаецца. Тут шляхты гурт уміг нахлынуў,
За шляхтай гурма маскалёў услед валіла,
І тут нанова бой пачаўся ля Крапіла.

Хрысціцель, страціўшы сваю праз Мацька зброю,
З уласнай ледзь не развітаўся галавою,
Бо ззаду на яго напалі два салдаты,
Рукамі чатырма за валасы заўзята,
Упёршыся нагамі, цягнуць, быццам ліны,
Прывязаныя к мачце нёманскай віціны.
Дарма назад удары шле ён раз за разам,
Хістацца стаў, аж бачыць: б’ецца вось Гервазы,
Дык крыкнуў: «Божа мой! Сцізорык, на падмогу!»