Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Хоць было ў Дабрьше
Старых людзей не мала, што і па-латыні
Умелі, і закон маглі тлумачыць з ходу,
Было шмат багацейшьгх, з усяго ўсё ж роду
Мацей, прасцяк убогі, меў найбольш пашаны.
Не толькі ён праз Розгу быў навокал знаны,
Але як мудры чалавек, што ведаў многа
Пра родны край і род, і з роду пра любога.
Законы знаў і ведаў гаспадаркі справы,
Сакрэты знаў стральбы, знаў лекавыя травы,
А на’т хадзілі чуткі (толькі ксёндз пярэчыў),
Што ведае ён шмат чаго з таемных рэчаў.
Прытым усе надвор’я перамены знае
І лепш за каляндар пагоду угадае.
Дык і не дзіва, што ці то перад дарогай,
Ці перад працаю пыталіся старога.
Ні суд, сяўба, дажынкі, згода пасля звады —
Нічога не ішло без Мацькавай парады.
Мець гэткае значэнне Мацек не стараўся,
А нават на кліентаў часцяком злаваўся
І моўчкі вьшіхаў іх цераз дзверы дому,
Бо радзіць не хацеў ніколі і нікому.
Аднак, убачыўшы каго ў цяжкіх умовах,
Часамі што сказаў і то ў кароткіх словах.
Дык думалі, што сёння дзеля важнай справы
Парадзіць ці захоча весці ў бой крывавы,
Бо ён любіў сутычкі ў маладыя годы
І з маскалём счапіцца ждаў адно нагоды.

Якраз стары хадзіў ля стайні і аборы
І ціха пеў «Калі ўстаюць уранні зоры»,
Пагодзе рады, бо імгла ішла не ўгору,
Як гэта ў слотную заўжды бывае пору.
А ападала. Вецер расхінуў далоні,
Імглу разгладжваў, рассцілаў па шэрым склоне,
А сонца ў той час зверху тысячай праменняў
Залоціць, серабрыць, румяніць рэшту ценяў.
Як слуцкія майстры ўдваіх ткуць пояс літы —
Дзяўчына распраўляе шоўк, на кросны ўзвіты,
І гладзіць фон, а зверху ткач у пасмы тыя
Кідае ніткі серабрыста-залатыя
І творыць кветкі; так зямлю сягоння дбала
Туманам вецер заснаваў, а сонца ткала.
Мацей сагрэўся ў сонцы, перастаў маліцца
І вось пачаў аб гаспадарцы клапаціцца:
Прынёс травы, лістоў, пад хатай сеў і свіснуў.
На свіст бялюткім пухам гурт трусіны бліснуў;
Нібы нарцысы, на траве трусы зайрдзелі
І квеццем беласнежным зацвіталі ў зеллі.
А вочкі свецяць, як крывавыя рубіны,
Ушытыя ў зялёны аксаміт раўніны.
Становіцца на лапкі кожны, рушыць вухам,
Глядзіць, пасля ўсе гуртам белапухім,
Прынаджаныя лісцем свежае капусты,
Бягуць да ног, калені абсядаюць густа.
Ён сам, як трус, бялюткі, любіць іх занадзіць
І белы цёплы пух іх далікатна гладзіць.
Другой рукою проса кідае ў бок плоту
Для вераб’інае, што валіцца са стрэх, галоты.
І вось неспадзявана цераз паўхвіліны
Трусы прапалі ў норах, а ўвесь вераб’іны
Натоўп шугнуў на стрэхі з гоманам трывожным,
Дарогу даючы гасцям ці падарожным.
А гэта ад плябаніі пасля ўжо звады
Ішлі паслы прасіць Мацеевай парады.
Яшчэ здалёк аддаючы яму паклоны,
Прамовілі: «Хрыстос хай будзе пахвалёны»,
«На векі векаў, аман», — адказаў старэча,
Пазнаўшы, што прыйшлі не для пустое рэчы;
У хату просіць. Увайшлі, абселі лаву,
А першы, стоячы, пачаў выкладваць справу.

Тым часам шляхты штораз болей прыбывала
Дабрынскія амаль усе, чужых не мала
З суседства ўзброеных і без ніякай зброі,
У брычках, каламашках, конна, пехатою;
Вазы стаўляюць, коней да бярозак вяжуць,
І ўсім цікава, што нарады тут пакажуць.
Святліца поўная, і сені — да паловы,
А многія праз вокны ўціснулі галовы.

Спярша стаў Бартак Прус выкладваць справу.
За тое, што ў Крулевец ён хадзіў для сплаву,
Яго празвалі Прусаком аднасяльчане
У жарт, бо прусаў не любіў з пераканання,
Хоць часта ўспамінаў. Быў веку пажылога,
Нямала вандраваў па свеце, бачыў многа,
Палітыкай цікавіўся, чытаў газеты
І растлумачыць шмат што мог на зборы гэтым.
Дык вось ён так канчаў:

«Наш дарагі Мацею,
Мой браце, а для ўсіх, шаноўны дабрадзею,
Тут не малая дапамога. У французе
Я ўпэўнены, як быццам у казырным тузе:
Народ ваенны, а ад часаў Тадавуша
Касцюшкі (кожны з тым цяпер змірыцца змушан)
Няма ваякі большага за Банапарта.
Я помню, як французы перайшлі праз Варту.
Я за граніцай быў тады, у годзе панскім,
У тысяча васьмісот шостым, і пад Гданскам
Вёў гандаль. Сваякоў жа маю я ў Пазнанскім,
Дык ездзіў іх наведаць у той час з Юзэфам
Грабоўскім, што сягоння рэгіменту шэфам,
А ў той час жыў у вёсцы блізка Аб’язера,
І мы на дробнага там палявалі звера.
Бьшо спакойна ў Велькапольшчы ў гэтым часе,
Ды ўміг аб страшнай бітве вестка разышлася;
Да нас прыймчаўся мігам пасланец Тадвэна,
Грабоўскі ліст счытаў і крыкнуў: „Ена! Ена!
Прусакі збітыя дазвання — перамога!“
Я на калені ўпаў з падзякаю да Бога.
У горад зараз жа мы коней павярнулі,
Як быццам так сабе, нібы навіны і не чулі,
Аж бачьш, што ўжо ўсе ландраты і гофраты
Ды камісары — зброд нямецкі франтаваты
Нам кланяецца нізка, ажно глянуць гадка,
І ўецца, як прусак, апараны вараткам.
Мы рукі паціраем, просім з прыніжэннем
Сказаць, што новага чутно, як справы ў Ене?
Іх страх узяў, што мы аб перамозе новай
Пачулі, дык крычаць: „А хары гот! О-о вэй!“
Насы павесіўшы, ідуць дамоў, а там на ногі
Стаўляюць спешна ўсіх. ўраз усе дарогі
Кішаць народам. Немцы ўюцца, як мурашкі,
Паўзуць, вязуць вазы, нагружаныя цяжка,
А ля вазоў ідуць мужчыны і жанчыны
І валакуць куфэркі, чайнікі, пярыны,
Бягуць, як могуць. Мы збіраем зараз раду:
Па конях! Перабіць нямчыскам райтараду!
Давай ландратам і гофратам гладзіць скабы,
А гэрам афіцэрам абрываць гарцабы.
I генерал Дамброўскі ўраз быў ля Пазнані
З загадам кесара: ўзнімацца на паўстанне!
За тыдзень наш народ так высцебаў прусакаў,
Што й на лякарства не знайшоў бы небаракаў!
А каб і нам сягоння справу так паставіць
І маскалям у нас такую ж лазню справіць?
Што думаеш, Мацей? Калі ўжо з Банапартам
Масква ў нязгодзе, то не скончыцца тут жартам:
Герой у свеце першы, войска многа мае,
Скажы нам, Каралёк, тут мысль твая якая?»