Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Няўзнак світанне кралася з сырога змроку,
Дзень без румянца несучы, без свету ў воку.
Хоць дзень настаў, ён ледзь прыкметны праз туманы.
Імгла вісела над зямлёй, як саламяны
Застрэшак над хацінай літвіна. На ўсходзе
Відаць на небе па рассветленым абводзе,
Што сонца ўстала, што ўзнімаецца над нівай,
Але, яшчэ заспанае, ідзе ляніва

Па прыкладу нябёсаў і зямля заспала.
Пазней на луг жывёла выйшла, крочыць вяла
І зайцаў спозненьгх трывожыць пры сняданку.
Звычайна ў гай яны ўжо скачуць на світанку,
А ў сённяшняй імгле то хрумстаюць макрыцу,
То скачуць парамі, то ў гурт прабуюць збіцца,
Капаюцца ў раллі, гуляюць на прасторы.
Спалоханыя, ў лес бягуць уздоўж разоры.

І ў лесе цішыня. Не хочацца птушыне
Пяяць, расу атрэсла, сеўшы на галіне,
Галоўку ўціснула ды жмурыцца ў дрымоце
I ўсё чакае сонца. Дзесьці на балоце
Клякоча бусел і, абмокшыя, ўсё ранне
Працяжна каркаюць вароны у тумане,
Абрыдлыя сялянам, бо варожаць слоту.
Сяляне ўжо даўно ўзяліся за работу.

Пачаўся жнеяў спеў працяглы і маркотны,
Так сумны, аднастайны, як дзень гэты слотны,
І тым сумнейшы, што ў імгле без рэха гіне.
Вось хруснулі сярпы у спелай азіміне,
І рад касцоў сячэ атаву на лагчыне,
Насвістваючы песню; а ў канцы пакосаў
Спыняюцца ўсе, менцяць або клеплюць косы.
Людзей не ўбачьпп, толькі чуецца ў тумане
Звон кос, сярпоў ды песняў стройнае гучанне.

А аканом, на сноп прысеўшы сярод збожжа,
Маркоціцца, за працаю сачыць не можа,
На тракт, на скрыжаванне хіліць зрок цікавы,
Дзе незвычайныя заўважыў справы.

Гасцінцам, па дарогах з самага ўжо ранку
Снуюць падводы. Вось мужыцкую фурманку
Мінае брычка, быццам пошта, ў поўным чвале,
За ёй бяжыць другая, трэцюю дагналі.
Налева пасланец матнуўся, бы ў пагоні,
А справа праскакала больш дзесятка коней.
Куды спяшаюцца ўсе гэтак — невядома.
Дзівіла гэта ўсё надзвычай аканома,
Устаў ён са снапа і доўга над дарогай
Стаяў, хацеў спьггаць, ды не спыніў нікога
І не пазнаў. Мігаюць коннікі, як цені,
І толькі стук капьгг чуваць у аддаленні
I, што больш дзіўна, бразганне халоднай зброі.
Дык аканом і рад, і трохі ў неспакоі,
Бо хоць тады ў Літве быў час зусім спакойны,
Ды чуткі нейкія насіліся пра войны,
Пра Францыю, Дамброўскага, пра Банапарта.
Няўжо вайну той рух варожыць? Ведаць варта.
І аканом пабег Сувдзі пра ўсё данесці,
Ну і даведацца пра тое-сёе ўрэшце.

А ў Сапліцове ўсе пасля ўчарашняй звады
Усталі ў злым настроі і з сябе не рады.
Дарма Вайшчанка дамам пасіянсы ставіць,
Дарма нясуць мужчынам карты, не цікавіць
Нішто. Мужчыны з люлькамі ў кутках сядзелі.
Жанчыны ж заняліся дамскім рукадзеллем.
Спяць нават мухі.

Войскі, стомлены нагладка
Маўчаннем, вырушыў на кухню да чалядкі
Паслухаць гоману і ўбачыць, чым заняты
Бурклівы кухар, ахмістрыня, кухараты.
Прысеўшы там, аддаўся ўвесь прыемным марам
Пад рух ражноў, што павярталіся над жарам.

Суддзя, замкнуўшыся ў сябе, пісаў ад рання,
А Возны на двары таміўся ад чакання.
Аж вось Суддзя закончыў, Вознага ў дом кліча
І ўголас іск чьггае, схмурыўшы аблічча,
На Графа за знявагу гонару, абразы,
За гвалты і разбой, што дапусціў Гервазы,
А на абодвух за пагрозы і за шкоды,
Учыненыя імі з гэтай жа нагоды.
Іск трэба вусна аб’явіць, абавязкова
Да сонца захаду. Пратазы рад, без слова
Прымае ад Суддзі пакет для даручэння,
А сэрца скача ў самаго з задавальнення.
Ад думкі аднае пра суд — адмаладзіўся,
Успомніў, колькі з іскамі ён нахадзіўся
Па гузакі і, як-ніяк, па ўзнагароды.
Так вось салдат, які правёў у войнах годы,
І ў больніцы ляжыць калекам адзінокім,
Пачуўшы бубна стук ці кліч трубы далёкі,
Праз сон ускрыкне: «У бой, браты салдаты!» —
І на назе драўлянай скача вон з палаты
Так хутка, што ніхто дагнаць яго не можа.

Пратазы апранацца стаў у падарожжа,
Ды не ўскладае кунтуша ані жупана —
Адзежа гэта на пару судоў схавана.
Ён для дарогі мае іншае адзенне:
Шырокія райтузы, куртку па калені,
Якой на гузіках падшпільваюцца полы
Або спускаюцца. Таксама могуць долу
Спускацца ўверх падвязаныя шапкі вушы.
Апрануты так, з палкай пехатою рушыў,
Бо Возны перад справай, як шпіён ваенны,
Пад выгляд маскіруецца зусім адменны.