Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Каб Возны не так спешна выйшаў у дарогу,
То іскам тым пацешыўся б зусім не многа,
Бо ў Сапліцове перайначыліся планы.
Ксёндз Робак да Суддзі прыбег усхваляваны

І кажа: «Вось бяда, Суддзя, нам з цёткай гэтай,
3 той Талімэнай, ветрагонам і какетай.
Як Зося апынулася ў сірочым стане,
Аддаў яе пан Яцак ёй на выхаванне,
Пачуўшы, што яна разумная, свет знае,
А бачу, што яна муціць нам пачынае.
Тадэвуша звяла інтрыгамі сваімі
І Графа баламуціць — круціць абудвымі.
Дык абмяркуйма, як пазбыцца гэтай цёткі,
Бо не агледзешся, як тут паўстануць плёткі,
Злы прыклад, нават звады з гэтае нагоды
І перашкодзяць з Графам вам прыйсці да згоды».
«Да згоды?! — закрычаў Суддзя усхваляваны, —
Са згодай скончана, план згоды разарваны!»
«А гэта што? — ускрыкнуў Робак. — Дзе ж галовы?
Што, ваша, баеш? Зноў скандал якісьці новы?»
«Віна тут не мая, — сказаў Суддзя, — вось суддзям
Даказана ўсё Графава нахабства будзе.
Латруга і Гервазы. Ды суд прыме меры!
Шкада, што не былі вы, ксенжа, на вячэры,
Пасведчылі б, як страшна Граф мяне абразіў».
«Пашто ж, пан, — крыкнуў Робак, — у руіны ўлазіў?
Я гэтак замка не цярплю. І больш нічога
Мяне туды не ўцягне. Вось зноў кара Бога!
Як там было? Скажы! Зноў трэба ўсё наладзіць.
Мяне дурнота ваша пачынае гадзіць.
Важнейшыя ёсць справы, чым мірыць разлады,
Ды раз яшчэ зміру». «Змірыць? Без вашай рады
Абыдзецца. А вы лепш ціхенька сядзіце, —
Сказаў Суддзя са злосцю. — На табе! Глядзіце!
Якісьці там манах мне дасць загад мірыцца!
Знай, ваша, што мірыцца не прывык Сапліца,
Падаў у суд, дык выйграе. Выпадкі ў нас бывалі,
Што ў шостым пакаленні суд мы выйгравалі.
Даволі глупства, што па вашаму жаданню
Я трэці раз склікаю суд размежавання,
А сёння згоды ўжо няма, няма між намі!
(Выкрыкваў і хадзіў, і біў як вол нагамі.)
Апроч таго, за свой нахабны, злосны ўчынак
Хай Граф нас перапросіць, не — дык паядынак!»
«Што ж будзе, як аб тым даведаецца Яцак?
Памрэ ад жалю, бо не можна забывацца,
Што замак ад Сапліцаў вынес шмат благога.
Ах, брат, глядзі, каб тора не было замнога!
Ты ведаеш, што землі замка Таргавіца
Забрала, а пасля перадала Сапліцам,
І Яцак за грахі пакляўся перад Богам,
Што верне ўсё назад да самага малога,
Дык у апеку ўзяў Гарэшкі ўнучку Зосю.
Плаціць за выхаванне многа ўжо прыйшлося.
А ён хацеў яе з Тадэвушам сасватаць
І гэтак дзве нязгодныя сям’і пабратаць,
Наследніцы аддаць, на што ў яе ёсць права».
«Што мне? — сказаў Суддзя. — А мне якая справа?
Я нават і не бачыўся ніколі з Яцкам,
Ледзь чуў і аб жыцці ягоным гайдамацкім.
У езуітаў я вучыўся ў тыя годы,
Пасля прыдворным быў у замку ваяводы.
Маёмасць далі, я узяў, прыняў і Зосю,
Глядзеў яе і дбаю аб далейшым лёсе,
Ды бабская гісторыя ўжо мне дадзела!
Пасля, чаго Граф лезе ў не свае надзелы?
3 якім да замка правам? Скуль яно узята?
Гарэшкам ён — вадой на кісялі [39] Кісель — літоўская страва, род жэле, якая робіцца з аўсянай рошчыны; палошчуць яе вадой да тае пары, пакуль не аддзеляцца ўсе мучныя часткі. Адтуль прымаўка. дзесятай!
Ён лаецца, а я павінен з ім мірыцца?!»
«Брат, — ксёндз сказаў,— прычыны ёсць, пашто таіцца.
Ты помніш, Яцак думаў слаць у войска сына,
Пасля ў Літве пакінуў. Што тут за прычына?
Вось ён радзіме тутка больш патрэбным будзе.
Ты ж ведаеш, пра што вакол гавораць людзі,
Пра тое ж гаварыў і я не раз, бывала,
А вось цяпер сказаць усё пара настала!
Тут справы важныя, мой брат: вайна і годзе!
Вайна за Польшчу! Браце! Будзем на свабодзе!
Вайна вось-вось пачнецца! Едучы таёмна
Сюды, фарпосты бачыў я ўжо каля Нёмна.
Напаляон збірае гэтулькі народу,
Што свет не помніць, чалавек не бачыў з роду.
3 французамі ідзе і польскі корпус цэлы:
Дамброўскі, Панятоўскі і арол наш белы!
Яны ўжо блізка. Хай па першаму наказу
Праз Нёман ступяць, і Радзіма ўскрэсне зразу!»
Суддзя уважна слухаў, склаўшы акуляры,
Глядзеў ксяндзу у вочы: ці ж сапраўды мары
Здзяйсняюцца? Ўздыхнуў, сляза ў вачах свяціла…
Пасля схапіў ксяндза за шыю са ўсёй сілы:
«Ах, ксенжа, — ўскрыкваў,— ды ці толькі гэта праўда?
Ах, ксенжа, — паўтараў,— ці толькі гэта праўда?
Нас столькі зводзілі! А помніш, як казалі:
Напаляон ідзе! І мы тады чакалі.
Казалі: ён у Польшчы, ў Прусах, ля граніцы,
Да нас ідзе! А ён у Тыльжы стаў мірыцца.
Ці толькі гэта праўда? Мо ізноў памылка?»
«Як Бог на небе, праўда!» — мовіў Робак пылка.
«Хай Бог благаславіць вас тым, чаго вам трэба, —
Сказаў Суддзя з паднятымі рукамі ў неба, —
Не скаешся ў пасольстве, божы чалавеча,
Я дам на манастыр твой сотні дзве авечак.
Ты ўчора на каштанку, ксенжа, заглядаўся,
Гняды мой, ведаю, табе быў спадабаўся,
Сягоння запрагаю я ў твой воз абое.
Прасі, што хочаш зараз, я аддам любое,
Ды толькі ведай: з Графам згоды ў нас не будзе,
Аб гэтым не прасі, няхай рашаюць суддзі,
I ўсё тут».