Гі Мапасан - Навелы

І неспадзявана яна заплакала.

Яна плакала моўчкі, плачам адчаю.

Я зрабіў выгляд, што нічога не заўважаю, і глядзеў у акно.

Праз некалькі хвілін яна зноў загаварыла:

— Разумееце, амаль ва ўсіх людзей душа старэе разам з целам. Я — выключэнне. Майму бядачаму целу шэсцьдзесят дзевяць, а сэрцу — дваццаць. Вось чаму я жыву зусім адна сярод кветак і ўспамінаў...

Мы доўга сядзелі моўчкі. Яна супакоілася і з усмешкай сказала:

— Вы будзеце смяяцца з мяне, калі я скажу... калі скажу, чым я занятая ў пагодныя вечары!.. Мне сорамна і шкада самой сябе.

Як я ні распытваў у яе, яна не хацела прызнацца, чым займаецца; тады я ўстаў і пачаў развітвацца.

Яна ўскрыкнула:

— Так рана!

І калі пачула, што мне трэба вячэраць у МонтэКарла, яна нерашуча спыталася:

— Вы не хочаце павячэраць са мной? Мне будзе вельмі прыемна.

Я адразу згадзіўся. Яна абрадавалася, пазваніла пакаёўцы і, даўшы нейкія распараджэнні, запрасіла мяне паглядзець дом.

Шкляная веранда, поўная маленькіх дрэўцаў, вяла ў гасцёўню, адтуль была відаць уся доўгая аранжарэя, якая цягнулася да гары. Нізкі фатэль пад дрэўцамі сведчыў, што акторка часта сядзела тут.

Мы пайшлі ў сад любавацца кветкамі. Ціха наступаў лагодны цёплы вечар, калі зямля духмяніцца ўсімі водарамі. Амаль сцямнела, калі мы селі за стол. Вячэра была смачная і доўгая. І мы сталі блізкімі сябрамі, калі яна адчула тое замілаванне да яе, што нараджалася ў маім сэрцы. Яна выпіла, як казалі тады, два мезенцы віна і зрабілася непасрэдная і шчырая.

— Давайце глядзець на месяц, — сказала яна. — Я не магу без яго, сведкі маёй самай вялікай радасці. Здаецца, ён беражэ ўсе мае ўспаміны, і варта мне паглядзець на яго, як ён аддае іх. І нават... часам, увечары... я цешуся мілым спектаклем... мілым... мілым спектаклем... калі б вы толькі ведалі!.. Ды не, вы будзеце насміхацца з мяне... я не смею... я не магу... не... не... праўда не магу...

Я ўпрошваў:

— Якім? Скажыце, абяцаю не смяяцца... клянуся вам...

Яна вагалася. Я ўзяў яе за рукі, лядачыя, худыя, халодныя рукі, і пачаў па чарзе цалаваць іх, як рабілі калісьці тыя. Акторка была ўзрушаная. Яна думала.

— Вы абяцаеце не смяяцца?

— Клянуся.

— Добра, хадземце.

Яна паднялася. І калі маленькі, няёмкі ў сваёй зялёнай ліўрэі слуга адсоўваў фатэль, яна ціха і таропка нешта шапнула яму на вуха. Ён адказаў:

— Добра, пані, хвіліну.

Яна ўзяла мяне пад руку і павяла на веранду.

Аранжарэя сапраўды дзівіла хараством. Высокая поўня раскруціла пасярэдзіне срэбную сцежку — доўгі светлы прамень падаў на жоўты пясок паміж купак змрочных дрэў.

Дрэвы былі ўсыпаны кветкамі, і ў начы разліваўся густы духмяны водар. У цёмнай зелені віравала безліч светлякоў, агністых жучкоў, падобных на рассыпаную жменю зорак.

Я ўскрыкнуў:

— О! Якая аздоба для сцэны кахання!

— Праўда? Праўда? Зараз вы ўбачыце.

І яна пасадзіла мяне побач. Яна прашаптала:

— Вось чаму мне так шкада мінулага. Вы, сённяшнія мужчыны, зусім не думаеце пра гэта. Вы біржавікі, гандляры і дзялкі. Вы нават развучыліся размаўляць з намі. Калі я кажу «з намі», я маю на ўвазе маладых. У наш час каханне часцей за ўсё пачынаецца з ганебнага разліку выдаткаў на краўца. Калі вы лічыце, што цана вышэйшая за жанчыну, вы знікаеце, але згаджаецеся плаціць, калі жанчына вартая большай цаны. Нішто сабе звычаі... нішто сабе каханне!..

Яна ўзяла мяне за руку:

— Глядзіце...

Я быў збянтэжаны і зачараваны... Там, у канцы прысадаў, па месяцавай сцяжынцы, апавіўшыся, трымаючы адно аднаго за стан, паволі ступалі прыгожая дзяўчына і хлопец; яны то траплялі ў зыркія кроплі святла, то зноў хаваліся ў цемры. Ён быў у белай сацінавай вопратцы мінулага стагоддзя і ў капелюшы са страўсавым пяром. А яна — у шырокай сукні з фіжмамі, з высокай напудранай фрызурай, якую насілі знатныя модніцы часоў Рэгенцтва.

Пасярэдзіне прысадаў за сто крокаў ад нас яны спыніліся і манерна пацалаваліся.

І тут я пазнаў двух маленькіх слуг. Я ледзь не зляцеў з крэсла ад прыступу смеху, які раздзіраў мне грудзі. Зрэшты, я не засмяяўся, а сцяў зубы і трываў, ад чаго мне рабілася яшчэ горш. Уявіце сабе хворага, якому рэжуць нагу і замест таго, каб скавытаць ад жудаснага болю, ён змушаны маўчаць.

Але юнакі павярнуліся і пайшлі ў глыбіню прысадаў, постаці іх зноў сталі казачныя. Яны аддаляліся, драбнелі, знікалі, як знікае мара. Яны пайшлі. Бязлюдная дарожка выглядала сумна.

Я таксама пайшоў, пайшоў, каб больш ніколі сюды не вяртацца. Я зразумеў, што гэты спектакль паўтараецца вельмі часта і абуджае напоенае каханнем і тэатрам мінулае, прывіднае, уяўнае і вабнае мінулае, якое здаецца прыгожым і папраўдзе было такое. Яно і цяпер жывіла душу былой камедыянткі і былой каханкі.