— Але, дарагая, калі ён раскажа...
— Ды яму не павераць, дурніца, калі ты ўладзіш справу з камісарам. Павераць табе, бо ты жанчына з бездакорнага таварыства.
— О, я ніколі не асмелюся.
— Трэба, дарагая, бо калі не — табе канец.
— Уяві сабе, што... што ён будзе мяне абражаць, калі яго арыштуюць.
— Ну і добра, у цябе будуць сведкі, і яго засудзяць.
— Засудзяць на што?
— На кампенсацыю шкоды. У такіх выпадках трэба быць бязлітаснай!
— А, наконт шкоды... ёсць адна рэч, якая мяне вельмі турбуе... вельмі... Ён пакінуў два луідоры на каміне.
— Два луідоры?
— Ага.
— І ўсё?
— Усё.
— Мала. Мяне б гэта пакрыўдзіла. Ну дык што?
— Што мне рабіць з гэтымі грашыма?
Маркіза павагалася, пасля адказала сур'ёзным тонам:
— Дарагая... Трэба зрабіць... трэба зрабіць... маленькі падарунак твайму мужу... Гэтак будзе справядліва.
Пераклад : Сяргей Шупа
Пры ложку хворай стаяў лекар, а насупраць яго — мужык. Старая спакойнымі яснымі вачыма глядзела на мужчын і слухала іх гамонку. Яна памірала без скаргаў, бо выжыла свой век: ёй споўнілася дзевяноста два гады.
У расчыненыя вокны і дзверы струменіліся сонечныя промні і гарачым цяплом аблівалі чорную пыльную падлогу, убітую нагамі чатырох пакаленняў сялян. Сюды ж пякучы вецер прыгнаў водар палёў і траў, збажыны і лісця, што быццам прыгарэлі над паўднёвай спёкай. Там, у палях, на ўсю моц цвыркаталі конікі, напаўняючы паветра гучным цвырканнем, падобным на ляск драўляных бразготак, якія купляюць дзецям на кірмашы.
Доктар голасна казаў:
— Анарэ, вы не кінеце сваю маці ў такім цяжкім стане. Яна вось-вось памрэ.
А той сумна паўтараў:
— Але ж мне трэба пшаніцу жаць. І так ужо перастаяла. Дый пагода сама раз. Што, маці, няпраўду я кажу?
А старая і на парозе смерці, трывала сціснутая абцугамі нармандскай скупасці, вачыма і тварам гаварыла: «Праўда, хутчэй сажні пшаніцу і дай мне спакойна памерці адной».
Але доктар зазлаваўся і тупнуў нагою:
— Гэй вы, нягоднік, я не дазволю вам гэта рабіць, чуеце? А калі вам так прыспічыла з пшаніцай якраз сёння, схадзіце да Рапэ, ліха вам! Схадзіце, чулі? А не сходзіце — здохнеце, як сабака, калі вы, вы самі захварэеце, зразумелі?
Даўгалыгі, цельпукаваты мужык пакутаваў ад сваёй нерашучасці, ад доктаравых пагроз і спрадвечнай прагі да грошай; муляўся, штосьці падлічваў і нарэшце прамармытаў:
— Гэта, а колькі тая Рапэ возьме за працу?
Доктар зароў:
— Адкуль я ведаю?! Усё залежыць ад часу! Самі дамоўцеся, халера! Але каб праз гадзіну яна была тут, уцямілі?
Мужык рашыўся:
— Іду, іду, не злуйцеся, доктарка.
Той пасунуўся з хаты, кінуўшы на хаду:
— Ну то глядзіце, вы мяне ведаеце, са мной лепш не жартаваць, калі я злы.
Застаўшыся адзін, селянін павярнуўся да маці і цвёрда сказаў:
— Я іду да Рапэ, бо так хоча гэты чалавек. Глядзі не памры, пакуль я не вярнуся.
І таксама выйшаў.
Старая прасавальніца Рапэ абмывала нябожчыкаў і рабіла апошні дагляд хворых у сваёй і ў суседніх вёсках. Зашыўшы кліента ў зрэб'е, якое таму больш не суджана было зняць, яна зноў вярталася прасаваць бялізну жывым. З тварам, як леташні яблык, звадная і зласлівая, сквапная, што ліхвяр, зламаная напалам ад бясконцага нагінання над цяжкім прасам, яна, здавалася, адчувала да чалавечай агоніі нейкую нялюдскую цынічную любоў. Яна толькі і гаварыла, што пра мёртвых, пра розныя смерці, якіх яна багата пабачыла, прычым гаварыла заўсёды з аднолькавымі дакладнымі падрабязнасцямі; і тады рабілася вельмі падобная на паляўнічага, які хваліцца здабычай.
Калі Анарэ Бантан зайшоў да яе, яна якраз дамешвала сінькі да жаночых каўнерыкаў.
Ён павітаўся:
— Вечар добры. Як маешся, цётка Рапэ?
Яна зірнула на яго:
— Нішто, нішто сабе. А вы?
— О, са мной усё добра, але маці зусім кепска.
— Маці?
— Але ж, маці.
— А што з ёй?
— Ды вось, сабралася паміраць.
Старая выняла рукі з вады, і празрыстыя блакітныя кроплі скаціліся з кончыкаў пальцаў у ночвы.
З нечаканай пяшчотай у голасе яна азвалася:
— Ёй гэтак дрэнна?
— Доктар кажа, не дацягне да раніцы.
— Ну, тады напэўна памрэ.
Анарэ вагаўся. Ён шукаў словы, з якіх можна было б пачаць сваю прапанову. Але, так нічога і не прыдумаўшы, раптам сказаў:
— Колькі возьмеце з мяне за апошні дагляд? Ведаеце, я не багатыр. У мяне нават няма грошай на адну парабчанку. Таму маці так спрацавалася і змарнела за ўсё жыццё, што канае цяпер. Яна рабіла за дзесяцёх, не зважаючы на свае дзевяноста два. Такіх, як яна, цяпер не знойдзеш!
Читать дальше