Гі Мапасан - Навелы

Здаецца, яны закахаліся, але так хавалі свае пачуцці, што ніхто ні пра што не здагадваўся. Напэўна, няшчасная, гаротная, заўсёды сумная жанчына самааддана пакахала яго і з гэтага часу пачала думаць яго думкамі, засвоіла тэорыю незалежнасці пачуцця і пагадзілася са смелымі разважаннямі пра свабоду кахання. Але запалоханая маці ніколі не падымала голасу, і ўсё гэта хавалася ў самых патаемных куточках яе душы, якую яна нікому не адкрыла.

Абодва браты ўслед за бацькам не шанавалі і крыўдзілі маці, ледзь віталіся з ёю і ставіліся нібы да прыслугі.

Толькі я шчыра любіў яе, і яна мяне таксама. Мне было васемнаццаць, калі яна памерла. Каб вы зразумелі далейшыя падзеі, мушу дадаць, што пан дэ Курсіль знаходзіўся пад юрыдычнай апекай, а пастанова пра падзел маёмасці паміж мужам і жонкай была вынесена на карысць маці, і, дзякуючы адмысловым правілам закона і сумленнасці натарыуса, яна магла завяшчаць усё па сваёй волі.

Нам паведамілі, што завяшчанне захоўваецца ў натарыуса, і запрасілі на яго абвяшчэнне.

Я добра памятаю той дзень. У мяне і цяпер перад вачыма гэтая ўзнёслая, драматычная і нечаканая сцэна, калі з магілы быццам паўстала мёртвая і гнеўна патрабавала свабоды жанчыне, якую ўсё жыццё катавалі нашы звычаі і якая са сваёй наглуха забітай труны кінула безнадзейны заклік да незалежнасці.

Тоўсты, паўнакроўны, падобны на мясніка чалавек — той, хто лічыўся маім бацькам, — і абодва дужыя браты — дваццаці і дваццаці двух гадоў — спакойна чакалі ў крэслах. Раптам увайшоў і сеў побач са мной таксама запрошаны пан дэ Бурнэваль, зацягнуты ў вузкі сурдут. Твар яго спалатнеў, і ён штохвіліны пакусваў трохі ссівелыя вусы. Ён напэўна ведаў, што тут мелася адбыцца.

Раптам мой сябар змоўк, падышоў да шафы, узяў адтуль нейкую жоўтую паперу, разгарнуў яе, пачціва пацалаваў і сказаў: «Вось завяшчанне маёй дарагой матулі».

«Я, што ніжэй падпісалася, Анна-Катрына-Жэнэўева-Мацільда дэ Круалюс, законная жонка Жана-Леапольда-Жазэфа-Гантрана дэ Курсіля, пры сваім розуме і ў цвёрдай памяці выказваю тут сваю апошнюю волю.

Перш за ўсё прашу прабачэння ў Бога, а пасля ў свайго сына Рэнэ за мой учынак. Я ведаю, што ў майго сына добрае сэрца і ён зразумее і даруе мне. Я пакутавала ўсё жыццё. Муж узяў мяне з разлікам і ўвесь час пагарджаў мной, зневажаў, здзекаваўся і здраджваў мне.

Дарую яму, але я нічога яму не вінная.

Старшыя сыны зусім не любілі мяне, былі няўдзячныя і наўрад ці лічылі за родную маці.

У жыцці я была ім, чым мусіла быць; пасля смерці я нічога ім не вінная. Крэўныя сувязі не могуць існаваць без штодзённай, пастаяннай, святой любові. Няўдзячны сын горшы за чужынца: ён здраднік, бо не мае права быць абыякавым да сваёй маці.

Я заўсёды баялася мужчын, іх спракаветных парадкаў і нялюдскіх звычаяў, іх брыдкіх забабонаў. Перад Богам мне больш няма чаго баяцца. З труны я выракаюся сваёй ганебнай баязлівасці; я не баюся сказаць, што думаю, магу адкрыць сэрца і скінуць цяжар з душы.

Такім чынам, усю прыналежную мне паводле закона маёмасць я пакідаю свайму дарагому каханку П'еру-Жэрмеру Сімону дэ Бурнэвалю з умовай перадачы яе нашаму любімаму сыну Рэнэ.

(Апроч гэтага, мая воля падрабязна выкладзена ў натарыяльным акце.)

І, перад найвышэйшым суддзёй, які цяпер слухае мяне, я сцвярджаю, што пракляла б неба і само жыццё, калі б не напаткала глыбокага, адданага, шчырага кахання і непахіснай падтрымкі майго мілага, калі б у яго абдымках не зразумела, што Творца пусціў людзей на свет, каб яны любілі, суцяшалі адзін аднаго і разам плакалі ў час нядолі.

Бацькам двух маіх старшых сыноў з'яўляецца пан дэ Курсіль, Рэне абавязаны жыццём пану дэ Бурнэвалю. Я малю Валадара над людзьмі і іх лёсам абараніць бацьку з сынам ад чалавечага непаразумення, завяшчаю ім узаемную любоў і пашану да маёй памяці. Гэта мая апошняя думка і апошняе жаданне.

Мацільда дэ Круалюс».

Пан дэ Курсіль падскочыў і крыкнуў: «Гэта завяшчанне вар'яткі!» Тады падняўся пан дэ Бурнэваль і гучна, выразна сказаў: «Я, Сімон дэ Бурнэваль, сведчу, што кожнае слова ў гэтым дакуменце — праўда. Гатовы давесці гэта любому і нават магу паказаць лісты».

Пан дэ Курсіль кінуўся на яго. Я падумаў, што яны задушацца. Высокія, адзін худы, другі тоўсты, яны стаялі твар у твар і трэсліся ад лютасці. Муж маёй маці пралапатаў: «Вы — нягоднік!» Другі, як і раней, смела і выразна сказаў: «Мы сустрэнемся ў іншым месцы, пане. Вы б даўно атрымалі поўху і стаялі на дуэлі, калі б я не баяўся за здароўе гаротнай жанчыны, якая ўсё жыццё цярпела вашы здзекі».