Гі Мапасан - Навелы

Мімаволі я адчуў, як у мяне мурашкі пабегалі па спіне. Было жахліва глядзець на гэтую жывёліну ў гэтым месцы, у гэты час, сярод самлелых ад страху людзей.

Гэтак ён і выў, не кранаючыся з месца, цэлую гадзіну. Ён скуголіў, нібы ў жахлівым сне, і жывёльны страх авалодаў мною. Страх чаго? Ці ж я ведаю? Гэта быў страх, вось і ўсё.

Мы стаялі нерухома, бледныя, чакаючы нечага жахлівага. Сэрцы нашыя моцна біліся. Мы пільна ўслухоўваліся ў цішыню і палохаліся нават самых нязначных гукаў. А сабака пачаў кружыць па пакоі, нюхаючы сцены і ўвесь час стогнучы. Гледзячы на яго, мы ледзь не вар'яцелі. Тады селянін, што мяне прывёў, кінуўся на яго ў нейкім прыступе дзікага страху і, расчыніўшы дзверы, што вялі на падворак, выкінуў жывёліну вонкі.

Той адразу ж сціх, і нас агарнула цішыня, яшчэ жахлівейшая. І раптам мы ўсе разам аж здрыгануліся — нехта прайшоў, прыціскаючыся да сцяны з боку лесу, падышоў да дзвярэй і пачаў іх абмацваць няпэўнай рукой. Пасля дзве хвіліны не было чуваць нічога, і за гэты час мы канчаткова страцілі розум. Пасля невядомы вярнуўся, зноў пацёрся аб сцяну і ціха падрапаўся ў дзверы — гэтак драпаецца пальчыкам нясмелае дзіця. Раптам у акенцы з'явілася галава — яна была белая, вочы свяціліся, як у драпежнага звера. Пачуўся нейкі невыразны гук, нейкае жаласнае мармытанне.

З кухні грымнуў аглушальны выбух. То стрэліў стары ляснік. Тады сыны падбеглі, закрылі акенца вялікім сталом і прыставілі да яго шафу.

Я вам клянуся, што, калі я пачуў стрэл, якога зусім не чакаў, страх так сціснуў маё сэрца, што я ледзь не самлеў, ледзь не памёр ад страху.

Да самага досвітку мы не маглі ні паварушыцца, ні прамовіць слова, скаваныя невыказным жахам. І толькі калі праз шчыліну пад страхой прабіўся першы тонкі прамень святла, мы асмеліліся адчыніць дзверы.

Пад сцяной каля дзвярэй ляжаў сабака. Мыза была перабітая куляй.

Ён выбраўся з падворка, прагробшы яму пад плотам.

Чалавек з загарэлым тварам замоўк. Пасля дадаў:

— Той ночы мне не пагражала ніякая небяспека. І ўсё ж я лепш перажыў бы ўсе тыя гадзіны, калі я сутыкаўся са смяротнай небяспекай, чым адну тую хвіліну, калі стары стрэліў у барадатую галаву ў акенцы.

Пераклад : Сяргей Шупа

Я ведаў гэтага высокага юнака, якога звалі Рэнэ дэ Бурнэваль. Ён быў лагодны і таварыскі, хоць і трохі сумны, і, здавалася, нішто на свеце не хвалявала яго. Скептык па натуры, ён пачынаў бязлітасна і з'едліва кпіць, калі нарываўся на свецкую крывадушнасць, і адным словам нішчыў кожную яе праяву. Ён часта паўтараў: «Сумленных людзей няма, прынамсі, яны ёсць толькі ў параўнанні з нягоднікамі».

У яго былі два браты — пп. дэ Курсіль, але ён з імі ніколі не бачыўся. Розніца ў прозвішчах наводзіла мяне на думку, што Рэнэ нарадзіўся ад другога шлюбу. Я няраз чуў, што ў іх у сям'і адбылося нейкае дзіўнае здарэнне, але акалічнасці заставаліся невядомыя.

Гэты чалавек мне вельмі падабаўся, і неўзабаве мы пасябравалі. Неяк за вячэрай у яго, калі мы былі адны, я незнарок спытаўся: «Вы нарадзіліся ад першага ці ад другога шлюбу вашай шаноўнай маці?» Ён трохі збялеў, пасля пачырванеў і некалькі хвілін маўчаў, відаць, збянтэжаны. Пасля ўсміхнуўся сваёй невясёлай лагоднай усмешкай і сказаў: «Дарагі сябра, калі вам гэта цікава, я раскажу не зусім звычайную гісторыю свайго паходжання. Я ведаю, што вы разумны чалавек, і таму не баюся, што гэта пашкодзіць нашым добрым адносінам, а не — мы з вамі развітаемся».

Мая маці пані дэ Курсіль была ціхая сціплая жанчына, з якой ажаніліся з разлікам. І ўсё жыццё яна, такая пяшчотная, далікатная і сарамлівая, пакутавала ад хамскіх здзекаў мужа — выхадня з шарачковых панкоў, — які мог бы стаць маім бацькам. Праз месяц пасля вяселля ён пачаў жыць з пакаёўкай. Апрача таго, ён не абмінаў жонак і дачок сваіх фермераў, зрэшты, гэта не перашкодзіла яму мець дваіх дзяцей ад жонкі. Маці маўчала, яна жыла, як мышка ў склепе, у нашым заўсёды шумным доме. Зняважаная, знядоленая, запалоханая мужам, яна трывожна пазірала на гасцей яснымі трапяткімі вачыма да смерці зацкаванай істоты. Аднак яна была прыгожая, вельмі прыгожая жанчына, але папялістыя валасы яе рана пасівелі ад вечнага страху.

Сярод шматлікіх прыяцеляў пана дэ Курсіля, якія часта гасцявалі ў замку, да нас прыходзіў былы кавалерыйскі афіцэр, удавец, пан дэ Бурнэваль, чыё прозвішча я нашу. Гэта быў высокі хударлявы мужчына з доўгімі чорнымі вусамі, смелы, добры і рашучы, здатны на самы адчайны ўчынак. Я вельмі на яго падобны. Розумам і выхаваннем ён стаяў вышэй за сваё асяроддзе. Яго прабабка сябравала з Ж.-Ж. Русо, і здавалася, што яму нешта перадалося ад вальнадумства продкаў. Ён ведаў на памяць «Грамадскі дагавор», «Новую Элаізу» і іншыя філасофскія творы, што падрыхтавалі глебу да непазбежнага перавароту ў нашых састарэлых звычаях, забабонах, у нашых спарахнелых законах і ідыёцкай маралі.