Вольга Бабкова - …І цуды, і страхі (зборнік)

Матэрыяльны бок жыцця тагачасных людзей быў прадстаўлены такой размаітай палітрай, што, пэўна, пісарам часам не ставала сілаў перапісваць тыя рэестры і пералікі рэчаў з дакумента ў дакумент. Нерухомая маёмасць, як бы моцна ні была яна ўгрунтаваная на зямлі і занатаваная правам ў натарыяльных дакументах, усё адно рухалася ды змянялася ў планах, якія зараджаліся ў галовах яе ўладальнікаў, гарэла ды спусташалася, прыходзіла ў заняпад. Рухомасць жа рознага гатунку, высыпаная з уяўнага рогу дастатку ды з торбаў галечы, засыпала б пярэстым кілімам тэрэны Вялікага Княства ўздоўж ды ўпоперак…

Зборнік эсэ – спроба прадставіць тагачасны свет такім, якім я ўбачыла і адчула яго дзякуючы непасрэднай працы ў гістарычным архіве з дакументамі актавых кніг. Унікальная мажлівасць штодня дакранацца да рукапіснай спадчыны калісьці жывых людзей нарадзіла жаданне адгукнуцца сваім уласным голасам.

У тэкстах былі скарыстаныя матэрыялы з актавых кніг Менскага гродскага суда канца XVI – сярэдзіны XVII стст. (НГАБ, ф. 1727), Слонімскага гродскага (НГАБ, ф.1737) і Слонімскага земскага (НГАБ, ф. 1785) судоў, Берасьцейскага (НГАБ, ф. 1741) і Віцебскага (НГАБ, ф. 1751) земскіх судоў другой паловы XVI ст. А таксама кніга У. Васілевіча “Зямля стаіць пасярод свету…” Мн. 1996 і “Пережитки древняго міросозерцанія у белоруссовъ” Этнографическій очеркъ А. Богдановича. Гродна 1895.

“Мінулае звязанае з дзеямі (і пакутамі) людзей, блізкіх нам, і таму іх жыццё мусіць быць выратавана ад забыцця, яно патрабуе, каб пра яго было падрабязна расказана. Але ўсё тое, што застаецца ад гэтых мінулых падзей, – адно сляды, якія гісторык разглядае як дакументы, збіраючы і вывучаючы іх. Што датычыць мінулага, то яго ў гісторыі няма” (Поль Рыкёр).

Мінулым можна ганарыцца, мінулае можна ненавідзець, мінулым можна трызніць… Навошта? Зусім не дзеля таго, каб даводзіць яго вартасці і перавагі ці яго прымітыўнасць, мажліва, не толькі каб вышукваць свае карані. Мінулае насамрэч – навокал. І гэта не толькі рэшткі бруку ды сілуэты і цені помнікаў, праз якія мы крочым, гэта – нашыя твары, рухі, галасы і нават маўчанне. Бо мінулае адраджаецца з кожным новым народжаным, таму што ў яго наперадзе тое ж, што мелі ўсе ягоныя папярэднікі: маленства, юнацтва, сталасць і смерць… Гэты парадак не скрануць з месца Новаму Часу і Новаму Чалавеку.

Набліжаючыся ўпершыню да горада па лясных ці палявых дарогах, падарожны найперш чуйна ўслухоўваўся ў наваколле: ці не памыліўся ён часам? Ці не абмінуў патрэбнае места? Але вось жа і не, бо хутчэй бяжыць конік, чуючы подых жытла, віляе хвастом рудая хорціца, што гэтаксама прадчувае набліжэнне прыгодаў. Змяняецца водар паветра. Цягне дымком, блізкай вадой. Далёкі стук ужо не пераблытаць з дзятлавым, і, нарэшце, вецер даносіць гук царкоўнага звона. Са стромкага пагорка адкрываецца доўгачаканы краявід. Гукі і пахі спакваля ўвасабляюцца ў дамкі і прыбудовы, камяніцы і бажніцы. Дарога, чым бліжэй да места, робіцца ўсё больш утаптанай, спрэс раскрэсленай слядамі ног і калёсаў. І вось, нарэшце, трапляюцца першыя людзі…

У горад лепш прыязджаць засветла, каб не натыкнуцца ў прыцемках на вострыя калочкі кабылінаў, што паўсюль перагароджваюць праезд па вуліцах ды подступ да брамаў, не збочыць у якую лужыну дый увогуле не спаткацца з невядомым ліхам. Бо ноччу – цёмна, вусцішна. Удзень жа нашмат прасцей, асабліва ў такім месцы, як Менск. Падыміся на якое ўзвышша, а найлепш на тое галоўнае, дзе ратуша, дый азірніся на ўсе бакі, пэўна не заблукаеш. Усюды, як дастаць вокам, бачны менскі караявід: рэчкі ў нізіне і стары Замак ў засені земляных валоў, рынкавы пляц, далей татарскі канец з мячэццю ў атачэнні балотаў наўсцяж. Сапраўды канец. Паўднёва-заходняямяжа. Злева – дамкі, сады, агароды ды дарога на Ракаў. Справа – Траецкая гара. Недзе за плячыма ўрочышча У сосен радовых , што недаязджаючы Ляхавае Лукі, зусім непадалёк ад гораду. Бачная адсюль і Пярэспа.

Горад, аточаны з усіх бакоў урослым ажно ў сярэдзіну лесам, з плешкамі зялёных пагоркаў. Места, куды прыпаўзаюць вужакі, дзе ў мокрадзь пахне грыбамі, дзе чутныя лясныя рыкі.

Затое тут на Высокім месцы ногі цвёрда стаяць на бруку. Тут няма рызыкі зваліцца ў якую яміну, або спатыкнуцца аб глыжак. Тут іншы спазор і іншы рух. Зазвіняць званы ў храмах, склікаючы на малітву, і разаб’ецца натоўп на шматлікія ручаіны, і пацякуць яны па вулицах для людей парубленых , кожная ў свой бок: ва ўніяцкую Казьмы і Дзям’яна ці ў касцёл на Траецкаю гару, у евангелісцкі Збор, што на вуліцы ў бок Койданава, ці то ў праваслаўную царкву апосталаў Пятра і Паўла на Нямігу, ці то ў семинарыум . А як пакажуць сонца ў небе ды гадзіннік на ратушы свой пэўны час, так і заспяшаюцца жыхары кожны па сваіх патрэбах. Хто на рынкі і ў крамы, хто ў замкавую канцылярыю, у цэх на працу, хто ў аптэку ці на млын…