Генадзь Сагановiч - Невядомая вайна - 1654-1667

Радзівіл Януш (1612-1655) - вялікі гетман літоўскі і ваявода віленскі, сын вялікага гетмана Крыштапа Радзівіла. Вучыўся ў Слуцкай гімназіі, а ў 16 гадоў выехаў дзеля навучання за мяжу. У 1633 г., наняўшы ў Галандыі тысячу пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне. Вызначаўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 г. чын палявога гетмана, надзвычай паспяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 г. разграміў пад Лоевам 15-тысячнае войска палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама - войска палкоўніка Нябабы і без бітвы здабыў Кіеў. Стаўшы ў 1653 г. віленскім ваяводам, а ў 1654 г. - вялікім гетманам, засяродзіў у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім. У палітычных адносінах быў зацятым сепаратыстам - прыхільнікам ідэі адрыву Княства ад Кароны Польскай. Дзеля гэтага яшчэ ў 1649 г. наладжваў кантакты са Швецыяй. Ненавідзеў караля Яна Казіміра. Першую бітву з маскоўскім войскам у 1654 г. выйграў (12 жніўня пад Шкловам), у другой быў разгромлены (24 жніўня пад Шапялевічамі). Страціўшы надзеі абараніць дзяржаву, падпісаў пагадненне са шведамі аб пераходзе Вялікага Княства пад іхны пратэктарат. Памёр у Тыкоцінскім замку, абложаны войскам Сапегі, адданым каралю. Магчыма, быў атручаны, бо на целе выступілі плямы.

Сапега Павел Ян (1610-1665) - вялікі гетман літоўскі і ваявода віленскі, сын усвяцкага старасты Яна Пятра Сапегі. Адукацыю атрымаў у Брандэнбургу. Вайсковую кар'еру пачаў у 1633 г. пад Смаленскам у чыне гусарскага ротмістра. З 1638 г. з'яўляўся абозным Вялікага Княства Літоўскага, з 1645 г. - падстолім. Пасля смерці Крыштапа Кішкі атрымаў пасаду віцебскага ваяводы (1646 г.). Меў стараствы Рослаўскае, Берцянскае, Здзітаўскае, а ў 1656 г. атрымаў ад памёршага брата Казіміра Ружаны, Косава, Ляхавічы, Быхаў, Чарэю і Мялешкавічы. Стаўшы ў лютым 1656 г. вялікім гетманам і віленскім ваяводам, узначальваў адну з буйнейшых магнацкіх партыяў Вялікага Княства. Пахаваны ў Бярозе ў касцёле картэзіянаў.

Хаванскі Іван Андрэевіч (?-1682) - князь, ваявода і палітычны дзеяч Маскоўскай дзяржавы, род якога паходзіў ад Гедзімінавічаў. Службу пачаў пры цары Міхаіле Раманаве. У 1636 г. быў ужо стольнікам, у 1659 г. атрымаў чын баярына. З 1656 да 1658 г. з'яўляўся царскім ваяводам у Магілеве, затым узначальваў буйную групоўку войска, з якой спрабаваў падпарадкаваць яшчэ неакупаваную частку Вялікага Княства - Заходнюю Беларусь. Ягоная армія цярпела паразы ў 1660, 1661 і 1664 гг. Пасля разгрому паўстання ў Маскве (Меднага бунту) узначальваў галоўную пошукавую камісію, якая чыніла жорсткае следства. Пакараны смерцю ў 1682 г. за тое, што спрабаваў скарыстаць чарговае стралецкае паўстанне ва ўласнай барацьбе за ўладу.

Хмяльніцкі Багдан (1595-1657) - украінскі гетман, дзяржаўны дзеяч і дыпламат. Служыў у войску рэестравых казакаў, у 1647 г. уцёк у Запарожскую Сеч і праз год узняў паўстанне супраць палякаў, якое перарасло ў вызваленчую вайну ўкраінскага народа. Казацкая армія Хмяльніцкага разбіла польскае войска ў 1648 г. пад Жоўтымі Водамі, Корсунем і Піляўцамі, у 1649 г. пад Зборавам і Збаражам, у 1652 г. пад Батогам. У 1654 г. па просьбе Хмяльніцкага Ўкраіна была ўключана ў склад Маскоўскай дзяржавы, што азначала пачатак вайны з Рэччу Паспалітай. Пераканаўшыся, што пад царскай апекай нельга ўтварыць незалежнай дзяржавы, украінскі гетман шукаў пагаднення з Трансільваніяй і Швецыяй. Разам з казацкай старшынай разглядаў паўднёвы ўсход Беларусі як частку сваёй будучай дзяржавы. Памёр у ліпені 1657 г.

Цадроўскі Ян (1617 - пасля 1682) - наваградскі падчашы, веравызнаннем кальвініст. З беларускай шляхты. Нарадзіўся і вырас у Пагосце каля Слуцка. Вучыўся ў Караляўцы, затым - у Кракаўскай Акадэміі. Служыў пры двары Багуслава Радзівіла да самай смерці князя. У 1655 г., ратуючыся ад маскоўскіх ратнікаў, уцёк з сям'ёй на Жамойць пад пратэкцыю шведаў. Вярнуўшыся, вазіў цару пад Друю петыцыю ад менскай шляхты. У 1658 г. браў удзел ва ўзброенай барацьбе менскай шляхты з царскім войскам, у 1660 г. правёў дывізію Чарнецкага ад Свержаня да Бярэзіны. Карыстаўся вялікім аўтарытэтам у шляхты ўсяго Менскага ваяводства.

Чаркаскі Якаў Кудзентавіч (?-1666) - дзяржаўны і ваенны дзеяч Маскоўскай дзяржавы, баярын, з 1645 г. ваявода, які ўзначальваў палкі цэнтральнай групоўкі царскай арміі на тэрыторыі Беларусі. Паходзіў з кабардзінскай арыстакратыі. У Маскву прыехаў у 1624 г. і прыняў праваслаўе. Стаў адным з найбуйнейшых зямельных уласнікаў, меў каля 50 тысячаў прыгонных сялянаў. Забіты з гарматы пад час няўдалай аблогі Магілева.