Генадзь Сагановiч - Невядомая вайна - 1654-1667

Ваза Ян Казімір (1609-1672) - кароль польскі і вялікі князь літоўскі ў 1648-1668 гг., сын караля Жыгімонта ІІІ (у Вялікім Княстве - Жыгімонта ІV), апошні прадстаўнік шведскай дынастыі Вазаў на пасадзе Рэчы Паспалітай. Выхаваны езуітамі і ў маладосці нейкі час нават уваходзіў у іхны ордэн. Падарожнічаў з бацькам па Эўропе, потым з братам Уладыславам (будучым каралём і вялікім князем Уладыславам ІV) удзельнічаў у вайне з Маскоўскай дзяржавай, разам з аўстрыйцамі ваяваў супраць французаў. Абраны манархам, пераняў пасля брата не толькі пасад, але і жонку - каралеву Марыю Людвіку. Памёр у Неверсе. Пахаваны на Вавелі.

Гасеўскі Вінцэнт Корвін (1628-1662) - падскарбі і палявы гетман Вялікага Княства Літоўскага, сын смаленскага ваяводы Аляксандра Гасеўскага і Евы з роду Пацаў. Адукацыю атрымаў у Віленскай езуіцкай акадэміі, затым вучыўся ў Рыме і Вене, а вярнуўшыся на радзіму, прысвяціў сябе палітычнай кар'еры. Служыў у войску Януша Радзівіла, калі той вёў барацьбу з казакамі, у 1651 г. заняў пасаду генерала артылерыі, а праз год - падскарбія, і ў 1654 г. атрымаў булаву палявога гетмана. З 1655 г. з'яўляўся прыхільнікам прымірэння Рэчы Паспалітай і Маскоўскай дзяржавы для супольнай барацьбы супраць Швецыі. Увосень 1658 г. у бітве з царскім войскам пад Вільняй трапіў у палон і тры гады правёў у няволі ў Маскве. Быў вернуты па абмене палоннымі, а 29 лістапада 1662 г. злачынна забіты жаўнерамі сканфедэраванага войска пад Астрыном у Лідскім павеце.

Залатарэнка Іван (?-1655) - нежынскі казацкі палкоўнік, наказны гетман Запарожскага войска ў 1654-1655 гг., якому Багдан Хмяльніцкі даручыў кіраваць 20-тысячнай групоўкай казакаў у Беларусі. Дапамагаючы царскім ваяводам, Залатарэнка захапіў Гомель, Чачэрск, Новы Быхаў, Прапойск, Бабруйск, Глуск, Свіслач, Койданаў ды іншыя гарады. Жыхары панічна баяліся ягонага войска дзеля жорсткага гвалту, які чынілі казакі. Восенню 1655 г. Залатарэнка загінуў пад час аблогі Старога Быхава.

Кміціч Самуль (?-1692) - стражнік Вялікага Княства Літоўскага, палкоўнік. Паходзіў з варшанскай шляхты. Быў сярод афіцэраў, якія ўзбунтаваліся супраць Януша Радзівіла і стварылі вайсковую канфедэрацыю ў Вербалове (1655 г.). Удзельнічаў у вайне са шведамі, дзе вызначыўся асаблівым гераізмам. Увосень 1658 г. прывёў вайсковае злучэнне (12 харугваў) на Віцебшчыну для падтрымкі сялянска-шляхецкага партызанскага руху. Удзельнічаў у бітве пад Палонкай (1660 г.) і пераследзе Хаванскага, у бітве пад Кушлікамі (1661 г.). На чале палка ў 1663 г. хадзіў на Смаленшчыну, у наступным - пад Рослаў і Бранск, а ў 1665 г. граміў Хаванскага пад Полацкам. Напрыканцы вайны стаяў з палком на поўначы Беларусі, блакуючы маскоўскую залогу ў Полацку. Пасля Андрусава стала жыў на Варшаншчыне. Меў маёнткі Невадніцу ў Гарадзенскім, Краснае Сяло ў Менскім, Сідрычын у Варшанскім паветах. Да канца веку браў самы актыўны ўдзел у грамадска-палітычным жыцці краіны.

Любамірскі Ежы Себасцян (1616-1667) - маршалак вялікі і палявы гетман каронны, адзін з найбольш уплывовых і папулярных сярод шляхты польскіх магнатаў сярэдзіны ХVІІ ст. Вайсковую кар'еру пачаў у войнах з казакамі Хмяльніцкага. У 1651 г. заканфліктаваў з дваром, перайшоў у апазіцыю да Яна Казіміра, якога называў «каралём-тыранам». У 1654-1655 гг. у ваенных кампаніях не ўдзельнічаў, але і на шведскі бок не перакінуўся. З 1656 г. разам са Стэфанам Чарнецкім вёў барацьбу супраць шведаў у Польшчы. З 1662 г. ізноў у адкрытай апазіцыі да двара, супраць усялякіх планаў элекцыі караля. У 1665-1666 гг. Любамірскі вёў вайну супраць каралеўскіх сілаў.

Мурашка Дзяніс (?-пасля 1671) - кіраўнік сялянскага вызваленчага руху ў Беларусі, наказны беларускі палкоўнік. Праўдападобна, да вайны казачыў на Ўкраіне, а ў 1654 г. вярнуўся ў Беларусь як казацкі сотнік аднаго з палкоў Івана Залатарэнкі. Інспіраваў сялянскія паўстанні, а затым і кіраваў імі. З восені 1656 г. меў рэзідэнцыю ў Ігумене, а ўлетку 1657 г. перайшоў у Камень. Казацка-сялянскае войска Мурашкі кантралявала Менскі і Ашмянскі паветы, рабіла рэйды на маёнткі прысяжнай шляхты Наваградчыны. У верасні 1658 г. Мурашка адкрыта перайшоў на бок Рэчы Паспалітай і вёў барацьбу супраць царскіх ваяводаў супольна з Нячаем ды Аскіркам. За ратныя заслугі перад Айчынай атрымаў шляхецтва і маёнткі ў Віцебскім ваяводстве.

Нячай Іван (?-блізу 1672) - казацкі палкоўнік, брат славутага ўкраінскага палкоўніка, паплечніка Багдана Хмяльніцкага Данілы Нячая. Быў зяцем гетмана Хмяльніцкага. На тэрыторыі Беларусі з'явіўся ў 1655 г. як сотнік войска наказнога гетмана Залатарэнкі, а пасля смерці апошняга ўзначальваў тут казацкія палкі. Рэзідэнцыю меў пераважна ў Чавусах, зваўся палкоўпікам чавускім і навабыхаўскім, а Хмяльніцкі тытулаваў яго «палкоўнікам беларускім». Канфліктуючы з маскоўскай акупацыйнай уладай, імкнуўся пашыраць падкантрольныя сабе абшары Беларусі. Восенню 1658 г. адкрыта выступіў супраць Масквы. У 1659 г. арыштаваны царскімі ваяводамі і сасланы ў Сібір, дзе прабыў да канца вайны. Вызвалены па Андрусаўскай дамове, праз два гады памёр.