Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Patrz przyp. 2, rozdz. I (przyp. tłum.).

Patrz J. Zubrzycki, Polish Immigrants in Britain, Haga 1956, i zwłaszcza Sheila Patterson, The Poles: an exile community in Britain, w: Between Two Cultures, wyd. J. L. Watson, Oksford 1967, s. 214—241; także B. Czaykowski, B. Sulik, Polacy w Wielkiej Brytanii, Paryż 1961.

Władze nie rozgłaszają faktu, że na terenie ZSRR nadal istnieje liczna społeczność polska; rzuca się w oczy nieobecność zamieszkałych w ZSRR Polaków na wszystkich oficjalnych imprezach organizowanych w Polsce dla zagranicznych Polonii. Powszechnie uważa się, że podawane w radzieckich źródłach dane, według których liczba obywateli radzieckich narodowości polskiej wynosi około półtora miliona, są zaniżone. [Patrz przyp. 2, rozdz. I; przyp. tłum.]

Nawiasem mówiąc, przeważająca większość mówiących po polsku mieszkańców Izraela zupełnie nie uważa się za „Polaków”, lecz po prostu za „Żydów z Polski”.

Patrz przyp. 2, rozdz. I; odsyłacz odnosi się do całego końcowego fragmentu tego rozdziału (przyp. tłum.)

George Orwell, Wspomnienia z wojny hiszpańskiej: Eseje, tłum. A. Husarska, Londyn 1985, s. 82—83 (przytoczony wiersz w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka). Wiersz ten, zainspirowany klęską republikanów w hiszpańskiej wojnie domowej, brzmi bardzo prawdziwie w uszach polskich socjalistów i radykałów, którzy stali się głównym celem stalinowskich represji.

Lord Byron, Pożegnanie Czajld Harolda, canto I, XIII. Tłum. A. Mickiewicz, Poezje, wyd. J. Kallenbach, Wrocław 1949, t. l, s. 165—168.

Julian Ursyn Niemcewicz, Wygnańcy, „Przegląd Poznański” (1857), t. 23, s. 163.

Epitafium ułożone przez Kajetana Koźmiana i Franciszka Morawskiego.

Standardowym opracowaniem dotyczącym tego okresu jest niewątpliwie praca Szymona Askenazego Napoleon a Polska (wydana w tłumaczeniu francuskim jako Napoleon et la Pologne, Bruksela 1925), 1918—19, t. 1—3; patrz także B. Grochulska, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1966; W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1964.

Autorstwo broszury pozostaje sprawą kontrowersyjną, ale identyczność poglądów Kościuszki i Pawlikowskiego nie dopuszcza żadnych spekulacji. Na temat legendy napoleońskiej w Polsce patrz A. Zahorski, Z dziejów legendy napoleońskiej w Polsce, Warszawa 1971

W. H. Zawadzki, Prince Adam Czarteryski and Napoleonic France, 1801—1805: a study in political attitudes, „Historical Journal”, XVIII (1975), s. 245—247; patrz także E. Halicz, Geneza Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1962.

B. Grochulska, Sur la structure economique du Duche de Varsovie 1807—1813, „Annales Historiques de la Revolution Française”, XXXVI (1964), s. 349—363; M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego, Toruń 1970.

Szarża angielskiej lekkiej kawalerii na pozycje artylerii rosyjskiej; heroiczny, choć daremny epizod oblężenia Sewastopola (1854) podczas wojny krymskiej (przyp. tłum.).

Patrz Zbigniew Załuski, Siedem polskich grzechów głównych i inne polemiki. Warszawa 1973: Z szablami na baterie, s. 52—60.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga XI, Warszawa 1982, w. 1—78.

Ibidem, Księga XII, w. 752—761.

Kajetan Koźmian, Pamiętniki, Wrocław 1972, t. 2, s. 189.

S. Askenazy, Książę Józef Poniatowski, 1763—1813, Warszawa 1973.

Na temat dyplomatycznych początków Królestwa Kongresowego patrz K. Bartoszewicz, Utworzenie Królestwa Kongresowego, Kraków 1916; także W. H. Zawadzki, Adam Czartoryski: an advocate of Slavonic solidarity at the Congress of Yienna, „Oxford Slavonic Papers” (nowa seria), X (1977), s. 73—97; C. K. Webster, England and the Polish—Saxon problem at the Congress of Yienna, „Transactions of the Royal Historical Society”, VII (1913), s. 49—101.

P. Rain, Alexandre I et la Pologne: un essai en gouvernement constitutionel, „Revue d’Histoire Diplomatique”, XXVI (1912), s. 74—101; L. Pinguał, L ‘Empereur Alexandre I, roi de Pologne, ibidem, XXXI—XXXII (1917/18), s. 513—540.

S. K. Potocki, Podróż do Ciemnogrodu. Świstek krytyczny, wyd. E. Kipa, Wrocław 1955 (praca opatrzona obszernym wstępem).

Por. R. F. Leslie, Politics and economics in Congress Poland 1815—1865, „Past and Present” (1955), nr 8, s. 43—63; S. Smółka, Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym, Kraków 1907, t. 1,2.

M. Chojnacki, Wojsko Królestwa Polskiego, 1815—1831, Warszawa 1961.

S. Askenazy, Łukasiński, Warszawa 1929, t. 1,2; W. Łukasiński, Pamiętnik, wyd. R. Gerber, Warszawa 1960; H. Dylągowa, Towarzystwo Patriotyczne i Sad Sejmowy 1821—1829, Warszawa 1970.

Znany również jako Związek Przyjaciół; „panta koina” (gr.) — wszystko wspólne (przyp. tłum.).

W. L. Bleckwell, Russian Decembrist views of Poland, „Polish Review”, II (1958), nr 4, s. 30— 54; L. Baumgarten, Dekabryści a Polska, Warszawa 1952.

M. Kukieł, Lelewel, Mickiewicz and the underground movement of European Revolution, „Polish Review”, V (1960), nr 3, s. 59—76.

Patrz R. F. Leslie, Polish Politics and the Revolution of November 1831, Londyn 1956.

Casimir Delavigne, La Varsovienne, w. Oeuyres completes, Paris 1855, s. 522—523. Przetłumaczony przez Karola Sienkiewicza, jako Warszawianka, wiersz Delavigne’a był śpiewany do melodii skomponowanej przez Karola Kurpińskiego; był to najpopularniejszy polski hymn rewolucyjny. (Przekład polski: Karol Sienkiewicz. Wyd. Jan Śpiewak w: Polska w poezji narodów świata, Warszawa 1959, s. 121—123; przyp. tłum.).

Potoczne wyobrażenia tego incydentu opierają się nie tyle na autentycznych wydarzeniach historycznych, ile na tekście wyidealizowanego dramatu Wyspiańskiego Noc listopadowa (1904). Patrz A. Śliwiński, Powstanie listopadowe, Kraków 1911.

W. Tokarz, Wojna polsko—rosyjska 1830—183], Warszawa 1930.

Wydarzenie to stało się tematem powszechnie znanego poematu Słowackiego Sowiński w okopach Woli (w: Wiersze i poematy. Warszawa 1971, s. 57—59).

Fiodor J. Tiutczew, Na wziatije Warszawy 26 awgusta 1831 g., w: Polnoje sobranije soczinienij, wyd. P. W; Byków, St. Petersburg 1911, s. 277—278.

NA WZIĘCIE WARSZAWY

Jak Agamemnon na ołtarze,

By bóstw przebłagać groźny gniew,

Rodzoną córę złożył w darze —

I spłynął z niebios zbawczy wiew:

Tak miecz nasz w serce twe, Warszawo,

Wyroczny dziś wymierzył cios…

Bóg daj, by za tę cenę krwawą

Pokoju dar nam zesłał los!

(…)