Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Patrz przyp. 2, rozdz. I, (przyp. tłum.).

Por. K. Dunin—Wąsowicz, Struktura demograficzna narodu polskiego 1864—1914, w: Historia Polski, PAN, op. cit., t. 3, cz. I, Warszawa 1967, s. 92—110.

H. Nicolson, Peacemaking, Londyn 1964, s. 332. Na temat życia Paderewskiego patrz Mary Lawton, I. Paderewski, The Paderewski Memoirs, Nowy Jork i Londyn 1939.

S. Kieniewicz, The Emancipation of the Polish Peasantry, Chicago 1969.

Kampania ogradzania w Anglii (enclosure) — podjęta przez landlordów w XIII w. akcja zagarniania pastwisk gminnych i ogradzanie ich płotami (stąd nazwa) w celu zaprowadzenia na nich hodowli owiec na wielką skalę. W XVI w. — w związku z rozwojem przemysłu włókienniczego — nastąpiły ponowne rugi chłopów, tym razem z ziemi ornej, którą przekształcano w pastwiska.

Mimo oporu i powstań chłopskich kampania ogradzania rozwijała się aż do pierwszych dziesięcioleci XIX w., kiedy osiągnęła największe nasilenie (przyp. tłum.).

W Galicji uwłaszczenie nastąpiło wcześniej niż w innych krajach koronnych: cesarz Ferdynand I podpisał reskrypt dla Galicji 17 IV 1848 r. (przyp. red.).

Władysław Reymont, Chłopi: powieść współczesna. Warszawa 1953, t. l, s. 321.

Por. roś. chołop — hist. „sługa, niewolnik”, ukr. cholop — „niewolnik”, staro-cerkiewno-sł. chlap—h — „sługa, parobek”. Patrz F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, z. l, Kraków 1927, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, s. 68 (przyp. tłum.).

A. Świętochowski, Historia chłopów polskich w zarysie, t. 2, Lwów 1928.

Patrz M, Kridl, J. Wittiin et al., The Democratic Heritage of Poland: For Your Freedom and Ours: An Anthology, Londyn 1944, s. 122—127.

J. Borkowski et al., Zarys historii polskiego ruchu ludowego. Warszawa 1970, t. 1,2. Por. także Olga Narkiewicz, The Green Flag: Polish Populist Politics 1867—1970, Londyn 1976.

Patrz R. Kołodziejczyk. Kształtowanie się burżuazji w Królestwie Polskim, 1815—1850, Warszawa 1957; I. Ihnatowicz, Burżuazja warszawska. Warszawa 1972; Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku. Warszawa 1971.

A. Gella, The Life and Death of the old Polish Intelligentsia, „Slavic Review”, XXX (1970), s. 1—27.

Władysław Reymont, Ziemia obiecana. Warszawa 1950, t. l, s. 31—35.

B. Klapkowski, Ruch zawodowy robotników i pracowników na ziemiach polskich w czasie zaborów, Warszawa 1939; I. Orzechowski, A. Kochański, Zarys dziejów ruchu zawodowego 1905—1918, Warszawa 1964.

Patrz Lidia i Adam Ciołkosz, Zarys dziejów socjalizmu polskiego, Londyn 1966, t. l.

Cyt. w: Księga cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku, wyd. P. Hertz, W. Kopaliński, Warszawa 1975, s. 350.

Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni. Warszawa 1947, s. 33—34.

Biskup Wincenty Urban, Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem, 1815—1965, Rzym 1966, s. 555 — wiarygodny przegląd dziejów Kościoła z obszerną bibliografią.

A. de Koskowski, La Pologne catholigue, Louvin (Belgia) 1910; patrz także J. J. Zatko, The organization of the Catholic Church in Russia, 1772—1784, „Slavonic and East European Review”,XLIII(1965),s. 303—313, Z. Olszamowska, Tentatives d’introduire la langue russe dans les Eglises latines de la Pologne orientale, „Antemurale”, II (1967), s. 25—169.

J. A. White, The Occupation of West Russia after the First Partition of Poland, Nowy Jork 1940.

Ks. Martinoff SJ, Le Brigandage de Chelm, w: „Etudes Religieuses”, Bruksela, czerwiec 1875, s. 952—953, cyt. w: A. de Koskowski, op. cit, s. 94—95.

Ks. E. Likowski, Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi, Warszawa 1906, t. 1,2,

Patrz Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772—1864: Wybór źródeł, wyd. O. Beiersdorf, Wrocław 1960; także A. Tamborra, Catholicisme et le Monde Orthodoxe a l’epoque de Pie IX, „Miscellanea Historiae Ecclesiasticae”, Louvain 1972, nr 4, s. 179—193.

Juliusz Słowacki, Kordian, w: Dzielą wszystkie, wyd. J. Kleiner, Lwów 1926, t. 2, s. 248—250.

E. Rostworowski, Ksiądz Marek i proroctwa polityczne doby radomsko-barskiej, w pracy zbiorowej: Przemiany tradycji barskiej: studia, Kraków 1972, s. 29—57.

W. Diaków, Piotr Ściegienny i jego spuścizna. Warszawa 1972. Tekst Listu Ojca Świętego, Papieża Grzegorza, do rolników i rzemieślników z Rzymu przysłany, s. 238—263; T. Rek, Ksiądz Eugeniusz Okoń, Warszawa 1962.

Ksiądz Ściegienny wrócił do kraju w 1871 r. (przyp. red.).

O ks. Felińskim patrz B. Cywiński, Rodowody niepokornych, Kraków 1970, s. 247, gdzie przytoczono tekst jego listu do „Le Moniteur” z 15 marca 1862. Cywiński optymistycznie określa sytuację Kościoła polskiego w XIX wieku jako Julianizm”, widząc w nim instytucję uparcie stawiającą opór represjom ze strony świeckich władców—apostatów; ibidem, s. 262 i nn.

Patrz J. Kucharzewski, Od białego caratu do czerwonego. Warszawa 1925, t. 1—2; C. M. Young, The Moscow Trial of Archbishop Cieplak, Chicago 1957.

N. Cieszyński, Uniwersytet lubelski: jego powstanie i rozwój, Poznań 1924.

Patrz przyp. 2, rozdz. I, s. 514 (przyp. tłum.).

Hr. Bniński 1923. Patrz S. Bross, Akcja Katolicka w Polsce, Poznań 1929; F. Machay, Dogmatyczne podstawy Akcji Katolickiej, Poznań 1934.

S. Mystkowski, Polski Kościół Narodowy, Warszawa 1923.

O. Honorat, Prawda o mariawitach. Warszawa 1906; M. Skrudlik, Zbrodnie mariawitów w świetle dokumentów. Warszawa 1927; G. Skwara, Mariawici: szkic historyczny, Płock 1925.

Z. J. Sochocki, Rycerz Niepokalanej: Ojciec Maksymilian Kolbe, Londyn b.d.; patrz także Jan Sziling, Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939—1945, Poznań 1970.

Patrz przyp. 2, rozdz. I (przyp. tłum.).

Istnieje szereg prac z dziedziny historii kultury polskiej; z prac w języku angielskim patrz: Manfred Kridl, A Survey of Polish Literature and Culture, Haga 1956; Wacław Lednicki, The Life and Culture of Poland as reflected in Polish Literaturę, Nowy Jork 1944; Czesław Miłosz, A History of Polish Literaturę, Londyn 1969. Z prac na temat oświaty w Polsce patrz: Historia wychowania, wyd. Łukasz Kurdybacha, Warszawa 1965, t. l, 2; Stefan Wołoszyn, Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie. Warszawa 1964. Najbardziej interesująca i skłaniająca do myślenia jest niewątpliwie praca Bohdana Cywińskiego Rodowody niepokornych, Kraków 1970, traktująca o polskiej krucjacie kulturowej z XIX wieku.