Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Li tylko taki cel wysoki

Do walki hufce nasze wiódł;

Tajemne możnych sił wyroki

Na barki śmiało wziął nasz lud.

Na wysokościach, w mgieł omroczy,

On widzi gwiazdę poprzez mgły,

I za tą gwiazdą śmiało kroczy

Do tajnych met — przez krew i łzy.

Lecz ty, przeszyty bratnią strzałą,

Gdy taki z góry padł ci los,

Jednoplemienny orle biały

Na odkupieńczy padłeś stos —

Wierz słowu Rosji: proch twój ona

Przechowa wiernie aż po dzień,

Gdy razem z tobą wyzwolona,

Jak feniks zmartwychwstanie zeń!…

(Fiodor Tiutczew, Wybór poezji, tłum. Tadeusz Stępniewski, Biblioteka Narodowa, Seria II, Wrocław 1978, s. 29; przyp. tłum.).

Aleksandr S. Puszkin, Klewietnikam Rossiji, w: Soczinienija… Polnoje sobranije w diesiati tomach, 3. wyd. F. Pawlenkowa, pod red. A. Skabiczewskiego, St. Petersburg 1887, t. IV, s. 85.

OSZCZERCOM ROSJI

O co ten krzyk, trybuni ludu? Czemu

Grozicie Rosji anatemą?

Co tak wzburzyło was? Litewski bunt i kaźń?

To Słowian spór, rodzinny spór domowy,

Nie rozwiążecie go krasomówczemi słowy.

Przesądził dawno los tę naszą starą waśń.

Już wieki oba te plemiona

Wzajemnym gniewem czoła chmurzą,

Nie raz to ich, to nasza strona

Musiała ugiąć się pod burzą.

Kto w tym nierównym wytrwa sporze:

Czy dumy Lach czy wiemy Ross?

Czy się słowiańskie rzeki w rosyjskie wleją morze?

Czy ono wyschnie? Kto przewidzieć może?

Zostawcie nas, wy, co nie znacie

Tych zakrwawionych kart dziejowych.

Obca wam jest ta kłótnia braci,

Ten niepojęty spór domowy.

Gdy Kreml, gdy Praga się odzywa,

Wy — nie słyszycie,

Ale bezmyślnie was porywa

Odwaga walki rozpaczliwa,

Wy nas — nienawidzicie.

Za co? Czy za to, że na zgliszczach

Płonącej Moskwy, pod przemocą,

My nie uznaliśmy zuchwalca i bożyszcza,

Pod którym legliście, dygocąc?

Czy za to, że w przepaści głąb

Strąciliśmy bożyszcze ono,

Ciążące państwu zmorą złą,

I okupili własną krwią

Europy wolność — pokój — honor?

( Lutnia Puszkina , tłum. Julian Tuwim, wyd. J. Przeworski, Warszawa 1937, s. 89—90; przyp. tłum.).

Listy Fryderyka Chopina, oprać. H. Opieński, Warszawa 1937, s. 110.

Casimir Delavigne, La Dies Irae de Kościuszko, w: Oeuvres completes, op. cit., s. 522.

Polskę, takim sposobem podzieloną,

Jakaż by ludzka ręka zbawić mogła?

Tylko Bóg jeden mógł pospieszyć jej z pomocąm (Przyp. tłum.).

August von Platen, Wiegenlied einer polnischer Mutter, Polenlieder deutscher Dichter, Lwów, b.d.

KOŁYSANKA POLSKIEJ MATKI

Zaśnij, maleńki! Nie znasz troski,

Gdzież powód łez?

Zaśnij, nauczę cię w przyszłości,

Co to ból jest.

Zaśnij, maleńki! Czym dla ciebie

Zwycięski wróg?

Twój ojciec za nas padł w potrzebie,

Nie znając trwóg.

Do jarzma każe cię sposobić

Rosyjski car;

Lecz Polska miała, gdyś się rodził,

Wolności dar.

(August von Platen, w: Walecznych tysiąc… Antologia niemieckiej poezji o powstaniu listopadowym. Wstęp, wybór i oprać, nauk. Gerard Koziołek, tłum. Krzysztof Żak, Warszawa 1987, s. 173; przyp. tłum.).

Thomas Campbell, Strofy o Polsce, cyt. w: P. Grzegorczyk, Kościuszko w poezji angielskiej, w. Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraków 1961, s. 243—245.

The Wrongs of Poland: a poem in three cantos comprising the Siege of Yienna (Krzywdy Polski: poemat w trzech pieśniach, zawierający opis oblężenia Wiednia) pióra autora tomu Parental Wisdom (Ojcowska mądrość), Londyn 1849, s. 149. W sprawie stanowiska Brytyjczyków patrz H. G. Weisser, Polonophilism and the British Working Class, „Polish Review”, XII (1967), s. 78—96; T. Grzebieniowski, The Polish Cause in England a century ago, „Slavonic and East European Review”, II (1932), s. 81—87.

Spowita w welon żałobny, schyla się Brytania

Ponad śmiertelnym łożem upadłej Sarmacji;

Rosą szczerego żalu skrapla nie więdnące wieńce

Oplatające jej urnę — trofeum zwycięstwa.

O, ziemio bohaterów! Gdyby

Opisać choćby małą cząstkę cierpień twoich dzieci,

Każda twarz nosiłaby znamię — znak żałoby serca,

I wszystkie głosy złączyłby głośny krzyk grozy.

Ogromu twoich krzywd nie odda żadne pióro

I język nie wyrazi wszystkich źródeł twej rozpaczy —

Ucisk, morderstwo, rozbój, chuć, tortury,

Wszelkie odrażające kształty okrucieństwa,

Owoc śmiertelny ślepej wściekłości despoty.

Co jak ów prometejski zmyślony ptak z piekieł

Tym żarłoczniejszy, im więcej ciał pożera.

A ty, Rosjo, ze swoją winą i potężną siłą!

Jakże przyjdzie poradzić sobie z tobą Muzie?

Jaką przywołać moc, jakie zaklęcie? Słowa próżne.

A jednak gdybyś zechciała posłuchać, to może

Prawdę nieznaną, jak skarb ukryty byś odkryła

I wiedzę nową, co nie była dotąd twym udziałem.

Siebie mogłabyś poznać i to, co nazywasz swoim,

I jak w zwierciadle własne zobaczyć oblicze,

Ucząc się nienawidzić to, co innym nienawistne…

(Przyp. tłum.).

R. Cobden, Russia: by a Manchester manufacturer, Edinburgh 1836, zwłaszcza rozdz. 2: Poland, Russia and England, s. 15—25. Opierając własne opinie na pracach Rulhiere’a i Heerena, Cobden pisał o „Polsce, której poświęcono więcej fałszywych sentymentów, złudnego współczucia i przyjaznej ignorancji niż jakiejkolwiek innej sprawie współczesnej epoki”

Cyt. w: N. Riasanovsky, Nicholas I and official Nationality in Russia 1825—1855, Berkeley 1959, s. 230; Mikołaj I. Paskiewicz, wrzesień 1830 roku, w: N. Schilder, Impierator Nikolaj Pierwyj, St. Petersburg 1901, t. 2, s. 589—592.

Por. C. Morley, The European significance of the November Uprising, „Journal of Central European Affairs”, II (1952), s. 407^16.

S. Kieniewicz, The Free State of Cracow, 1815—1846, „Slavonic and East European Review”, XXVI (1946^t8), s. 69—89; J. Bieniarzówna, Rzeczpospolita Krakowska 1815—1846, Kraków 1958; M. Żychowski, Rok 1846 w Rzeczypospolitej Krakowskiej i w Galicji, Warszawa 1956.

Cyt. w: W. Heltman, Demokracja polska na emigracji. Warszawa 1965, s. 82. Patrz także J. Bieniarzówna, Rzeczpospolita Krakowska, 1815—1846: Wybór źródeł, Wrocław 1951.

(W cytowanym przez autora źródle brak trzech podpisów autorów manifestu; przyp. tłum.).