Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

wysiedlano ich z Polski zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej.

Wśród wędrowców wreszcie znaleźli się Polacy usuwani przez władze ze swoich dawnych domów i przenoszeni do nowych miejsc zamieszkania na północy i zachodzie na terenach Ziem Odzyskanych. Statystyki różnią się drastycznie, ale nie można mieć większych wątpliwości co do tego, że ludność objęta programem przesiedleń uczestniczyła w jednym z największych przewrotów demograficznych w dziejach Europy. Całym planem kierował Państwowy Urząd Repatriacyjny (PUR), który działał od chwili utworzenia go przez PKWN w październiku 1944 roku do czasu likwidacji w roku 1950 [514]. (Patrz Rys. F).

Powojenne granice Polski

Ziemie Odzyskane Polski

Hitlerowska Generalna Gubernia 1939—45

Inne miasta

Rządowe kampanie przesiedleńcze

Przedwojenne granice Polski

Byłe Kresy Wschodnie, przyłączone do ZSRR

Miasta szczególnie dotknięte akcjami przesiedleńczymi

Przymusowe deportacje

Dobrowolne akcje repatriacyjne

Przybliżone liczby (w mln)

0,5 1. Polacy (i inne narodowości) deportowani podczas czystek radzieckich na Ukrainie, 1936—39

1,5 2. Obywatele polscy wysiedleni przez władze radzieckie z Zach. Ukrainy i Białorusi, 1939—40

0,6 3. Polacy (i inne narodowości) deportowani przez władze radzieckie z Litwy, 1940—41

0,5 4. Polacy wypędzeni z Prus Zach. i Warthelandu do Generalnej Guberni, 1939—40

0,75 5. Niemcy z terenów nadbałtyckich, ponownie osiedleni w Prusach Zach., 1940—41

1,5 6. Polacy (i inne narodowości) wywiezieni do Rzeszy na roboty przymusowe, głównie z terenu Generalnej Guberni

0,1 7. Chłopi polscy wysiedleni ze strefy przesiedleńczej w rejonie Zamościa, 1942—43

3,0 8. Żydzi, ofiary „ostatecznego rozwiązania”, przewiezieni do Polski w celu eksterminacji, 1941—44

3,5

0,75 16.

U7.

1,5 < 18.

0,5 20.

5,0(?) 21.

4,4 22.

0,25 23.

Niemcy deportowani w latach 1945—47

z Prus Wschodnich

z Prus Zachodnich

z Pomorza

z Polski Środkowej

z Poznańskiego

ze Śląska

Niemcy wysiedleni przez hitlerowców z Wrocławia i innych miast Śląska, 1945

Ukraińcy wysiedleni na tereny północnej Polski lub ZSRR, 1947

Polscy „repatrianci” z Litwy ‘)

z Białorusi 1945—47

z Ukrainy )

Polscy przesiedleńcy przewiezieni z Niemiec,

5—48

Radzieckie kampanie przesiedleńcze na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Prusach Wschodnich po roku 1945

Polskie kampanie przesiedleńcze na terenach zachodnich i północnych po roku 1945

Polscy repatrianci po amnestii radzieckiej z 1956

Ogółem: 24,85 mln

Rys. F. Przesiedlenia ludności (1936—1956)

Największą pojedynczą operacją było wypędzenie z Polski ludności niemieckiej. Klauzula XIII protokołu konferencji poczdamskiej postanowiła, że przeniesienie na terytorium Niemiec grup ludności niemieckiej lub elementu niemieckiego pozostającego w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech ma być przeprowadzone z zachowaniem porządku i zasad humanitarnych. Przesiedlenia te — które z wyjątkiem rodzin o podwójnym obywatelstwie bynajmniej nie były dobrowolne, objęły ogółem około 16,5 miliona osób. Część polska operacji, która dotyczyła 5 057 000 Niemców z byłych prowincji Pomorza Wschodniego, wschodniej Brandenburgii, Śląska, Gdańska i Prus Wschodnich, a także z Polski Centralnej, została podjęta zgodnie z ustaleniami porozumienia zawartego 14 lutego 1946 roku w Berlinie między przedstawicielami Polski i Wielkiej Brytanii jako reprezentantami Połączonej Egzekutywy Repatriacyjnej (CRX):

1. Warunki ogólne.

Obie strony uzgodniły, że transfer i przewóz Niemców z ich miejsc zamieszkania w Polsce i ich rozmieszczenie w strefie brytyjskiej powinny odbywać się w sposób humanitarny i zorganizowany.

2. Przewóz.

Środkami przewozu będzie kolej przy wykorzystaniu polskiego i/lub radzieckiego taboru oraz droga morska.

Pomocnymi trasami będą:

Trasa A - ze Szczecina do Lubeki morzem w ilości około 1000 osób dziennie (…).

Trasa B — ze Szczecina do Bad Segeberg przez Lubekę koleją dziennie około 1500 osób.

Południowymi trasami będą:

Trasa C — z Kaławska [515] (Kohlfurt) do Mariental i Alversdorf przez Heimstedt koleją 3000 osób dziennie (dwa pociągi).

Trasa D — należy mieć nadzieję, że później będzie można przewieźć dziennie dalsze

2500 osób z Kaławska (Kohlfurt) do Friedland (…).

Radzieckie i polskie wagony i lokomotywy będą przechodziły przez wyżej wymienione punkty.

3. Data rozpoczęcia przewozu z Polski.

Trasa „A” Szczecin—Lubeka morzem, data zostanie ustalona.

Trasa „B” Szczecin—Bad Segeberg koleją 20 lutego 1946 r.

Trasa „C” Kaławsk (Kohlfurt)—Mariental # Kaławsk (Kohlfurt)—Alversdorf 20 lutego 1946 r.

Trasa „D” Kaławsk (Kohlfurt)—Friedland. Data zostanie ustalona.

4. Formalności odbioru.

Wysiedleńcy będą przyjmowani przez władze brytyjskie na granicy Polski i radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech i w tym celu stacjonować będą w Szczecinie i Kaławsku (Kohifurt) brytyjskie grupy repatriacyjne (…). Celem powyższego jest zapewnienie, aby transporty nie wracały do radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec (…).

5. Dezynfekcja.

…Wszyscy wysiedleńcy zostaną poddani dezynfekcji przy użyciu proszku DDT (…). Władze brytyjskie przekażą władzom polskim w Berlinie do dyspozycji trzy tony proszku (…).

6. Ochrona pociągu.

Władze polskie powinny zapewnić ochronę, składającą się z około 10 ludzi na każdy pociąg (…).

7. Rozkład jazdy.

Dalszy rozdział osób w brytyjskiej strefie okupacyjnej zostanie w istotny sposób ułatwiony, jeżeli wszystkie pociągi przybywać będą do punktów odbioru w brytyjskiej strefie przed godziną 12 w południe.

8. Bagaż.

Wysiedlonym dozwolone będzie zabranie ze sobą tyle ich własnego bagażu, ile będą mogli udźwignąć (…).

9. Pieniądze.

Wysiedlonym dozwolone będzie zabrać ze sobą najwyżej 500 Reichsmark na osobę (…).

10. Wyżywienie.

… Władze polskie dostarczą dwudniową rację żywności oraz jednodniową rację rezerwową (…) na podróż kolejową (…) każdy pociąg opuści Kaławsk z trzydniową racją żywności oraz jednodniową racją rezerwową. (…)

11. Opieka lekarska i społeczna.

(a) Pierwsze transporty będą ograniczone wyłącznie do wysiedleńców cieszących się dobrym zdrowiem (…).

(b) Kobiety ciężarne nie mogą być przewożone w okresie 6 tygodni przed i po porodzie.

(c)…W razie choroby członka rodziny, rodzina nie będzie przewożona, zanim wszyscy jej członkowie nie będą zdolni do odbycia wspólnie podróży.

12. Dokumenty.

Wysiedleńcy powinni posiadać swoje dowody osobiste. Do każdego pociągu będzie do

łączona imienna lista wraz z rozkazem wyjazdu, odpowiednio stwierdzającym, że wszyscy w pociągu są wolni od chorób zakaźnych.

(—) T. Konarski

Komandor—ppor.

Przedstawiciel Polski przy CRX

(—) F. C. Carroll

Podpułkownik

Przedstawiciel brytyjski przy CRX [516]

Źródła niemieckie opisują ten „barbarzyński exodus’’ w najczarniejszych barwach.