Уладзімір Бутрамееў - Вялікія і славутыя людзі зямлі Беларускай

Малы князь Іван выцерпеў ад баяр шмат зла і здзекаў. Асабліва нахабна вёў сябе баярын Андрэй Шуйскі, які фактычна і правіў дзяржавай. Князь Іван быў разумны,але вельмі запальчывы. Ён навучыўся ўтойваць свае намеры і думкі. Іван разумеў, што баяры мацней за яго, але ж ён быў вялікім князем і яго слова мела вялізную сілу. Аднойчы Іван нечакана загадаў сваім слугам забіць Андрэя Шуйскага. Тыя на вачах прыдворных раз'юшана кінуліся да таго, на каго паказаў уладар, і расправіліся з баярынам, які асмеліўся сапернічаць з малалетнім вялікім князем.

Каб умацаваць сваю ўладу і паслабіць сілу баярства, Іван загадаў вянчаць яго на царства і стаў такім чынам першым рускім царом. Пасля каранацыі абвясцілі, што ўладу ён атрымаў ад Бога і адказваць будзе толькі перад Богам. А калі хто з баяраў паспрабуе адабраць у цара ўладу, яго праклянуць у царкве.

Вельмі складана асэнсаваць ролю цара Івана, які ў гісторыі атрымаў мянушку Грознага. Ён пакараў смерцю многіх баяраў, нарабіў шмат зла. Але ж ён заваяваў Казань, назаўсёды пакончыў з ардою, што некалі валодала Масковіяй, пры ім склалі судзебнік — збор законаў, пры Грозным да Масковіі пачалі далучаць Сібір.

Шмат гора пацярпелі ад цара Івана Грознага беларускія землі. Ён распачаў вайну з Вялікім княствам, захапіў Полацк. Загінула шмат людзей.

Але з гісторыі не выкрасліш ні слова, ні падзеі. Звернемся да той думкі, што нам трэба ведаць пра сляды, якія пакінулі нашы продкі. Іван Грозны — нашчадак выхадцаў з беларускіх зямель Глінскіх адкрыў новую эпоху ў Масковіі — Расіі. Яго імя стала сімвалам жорсткасці і самаўладдзя. Тым не менш народ з усіх расійскіх цароў найперш памятае яго ды Пятра Першага, які таксама загубіў мноства людзей. Можа, у гэтым і ёсць нейкі патаемны сэнс чалавечай гісторыі.

ФРАНЦЫСК СКАРЫНА — Беларускі першадрукар. Нарадзіўся ў 1490 г. Памер у 1551 г.

Францыск Скарына — наш самы славуты зямляк. Сярод вялікіх людзей нашай зямлі ён стаіць, бадай што, на першым месцы. Скарына і вучоны, і пісьменнік, і выдатны асветнік. Але самае галоўнае — ён першадрукар не толькі ў Беларусі, а наогул на ўсіх усходнеславянскіх землях.

На жаль, пра жыццё Скарыны захавалася вельмі мала звестак. Ён нарадзіўся ў сям'і купца ў старажытнай сталіцы беларускай зямлі — Полацку. У Полацку ён атрымаў першапачатковую адукацыю, вывучыў лацінскую мову. У той час гэтая мова лічылася міжнароднай мовай навукі, на ёй чыталі лекцыі ва універсітэтах усіх краін. Веданне лацінскай мовы адкрывала шлях да адукацыі. Скарына паехаў у Кракаў і паступіў вучыцца ў кракаўскі універсітэт. Ён скончыў яго з вучонай ступенню бакалаўра філасофіі. Але юнак прагнуў ведаў і праз некаторы час апынуўся ў Італіі. Закончыўшы Падуанскі універсітэт, Скарына атрымаў дыплом доктара медыцыны.

Скарына бачыў, што Еўропа больш адукаваная, чым усходнія землі і яго радзіма. У Італіі, Германіі было шмат кніг, бо іх друкавалі ў друкарнях, а не перапісвалі ад рукі. I ён вырашыў друкаваць кнігі на беларускай мове. У той час галоўнай кнігаю лічылася Біблія. Скарына паехаў у Прагу і там надрукаваў Біблію на роднай мове. А потым вярнуўся ў Вільню і заснаваў першую ў Вялікім княстве друкарню.

Скарына пражыў складанае жыццё, падрабязнасці пра якое гісторыя да нас не данесла. Вядома толькі, што ў апошнія гады ён вымушаны быў зноў паехаць у Прагу, дзе працаваў каралеўскім батанікам. У Празе, далёка ад роднага Полацка, Скарына і памёр.

Нашчадкам засталася справа Скарыны. Пасля яго кнігадрукаванне распаўсюдзілася на ўсходнеславянскіх землях, у тым ліку ў Беларусі. Паслядоўнікі беларускага друкара Пётр Мсціславец і Іван Фёдараў заснавалі друкарню і ў Маскве.

Але Скарына быў не толькі друкаром. З гравюр, змешчаных у кнігах, відаць, што ён выдатны мастак. А прадмовы, пасляслоўі, каментарыі сведчаць аб ім як адным з найцікавейшых пісьменнікаў. У адной з прадмоў Скарына выказаўся як узнёслы патрыёт сваёй зямлі: «...звяры, што ходзяць у пустыні, ведаюць ямы свае, птушкі, што лётаюць у паветры, ведаюць гнёзды свае, рыбы, што плаваюць па моры і ў рэках, адчуваюць віры свае, пчолы і ім падобныя бароняць вуллі свае. Гэтак жа і людзі, — дзе нарадзіліся, да таго месца і вялікую ласку маюць».

З гэтымі словамі Скарына і ўвайшоў у гісторыю нашай радзімы.