Іван Дэйніс - Полацак у часы вайны 1941-1945 гг.

Увосень 1944 г. у заходніх раёнах Беларусі была праведзеная мабілізацыя ўсіх палякаў, здольных насіць зброю, для службы ў Войску Польскім. Гэта былі рослыя і дужыя мужчыны, што адседзелі ўсю вайну на сваіх хутарах. Чамусьці немцы не зганялі іх у Нямеччыну на працу, не былі яны і ў партызанах [19] На самой справе насельніцтва Заходняе Беларусі не было пасыўным, як можа падацца. Частка прыймала ўдзел у Беларускай Краёвай Абароне, частка — у нелегальнай Арміі Краёвай, частка — у непадкантрольнай маскоўскаму штабу партызанцы. . Усе мабілізаваныя канцэнтраваліся ў Полацку ў лясным тэхнікуме. Тут фармаваліся паходныя часткі, якія пасылаліся ў Польшчу, што часткова была ўжо вызваленая. Бальшыня мабілізаваных вылучалася сваёй рэлігійнасьцю. У адным з пакояў лястэхнікуму на сьцяне быў намаляваны крыж, і тут яны ўранку ды ўвечары маліліся і сьпявалі рэлігійныя сьпевы. Вайна працягвалася, савецкія войскі ў шэрагу месцаў перайшлі мяжу, вызвалялі суседнія дзяржавы ад фашыскага прыгнёту, і ўвесну 1945 г. нястрымна рухаліся да Бэрліну. Пра рух войскаў насельніцтва інфармавалі па радыё, якое было ўжо ў мностве хатаў, акрамя таго на вуліцах былі ўсталяваныя дынамікі. Насельніцтва забясьпечвалася газэтамі і часопісамі. Пра рух войскаў таксама можна было штодня даведацца з гарадзкога пляну вайсковых дзеяньняў, што быў усталяваны на вул. Леніна ля будынку абкаму партыі, і які карэктаваў М. А. Маніс, пакуль працаваў у гаркаме партыі. Ля гэтага пляну заўжды стаяў люд і знаёміўся з хадою вайны. З паведамленьняў Інфармбюро было зразумела, што хутка вайне канец, гэтага дня чакалі, і ўрэшце 9 траўня 1945 г. ён надыйшоў. Уранку радыё паведаміла аб безумоўнай капітуляцыі фашыскіх войскаў і сканчэньні вайны. Цяжка апісаць пачуцьці, што ахапілі людзей, тую радасьць ад перамогі, што далася гэтак цяжка і зь вялікімі стратамі. Шмат хто плакаў ад радасьці, абдымаліся і цалаваліся, іншыя плакалі таму, што іхныя блізкія: бацькі, сыны, дочкі не дажылі да гэтага дня, бо загінулі ў полымі вайны. Усе верылі, што гэта апошняя вайна і больш войнаў ня будзе. Шмат хто разважаў, што чалавецтва, перажыўшы гэткую вайну, ніколі не дапусьціць узьнікненьня новае. У частках полацкага гарнізону аб канцы вайны даведаліся ў ноч на 9 траўня, распачалася страляніна, ракеты асьвяцілі неба, вайскоўцы пачалі сьвяткаваць перамогу раней за цывільных. Ля помніку палеглым гвардзейцам быў праведзены гарадзкі мітынг, ушаноўвалі памяць загінулых. Шмат хто плакаў, былі гістэрыкі, а адзін інвалід страціў прытомнасьць. 10 траўня адбыліся дэманстрацыі і вайсковы парад. Трыбуна была ўсталяваная ў сквэры перад кінатэатрам на вул. К. Маркса. Сабраліся ўсе жыхары і часткі гарнізону. Выступалі прадстаўнікі абласных, гарадзкіх, раённых савецкіх і партыйных ворганаў, вайсковых частак. Быў дадзены гарматны салют, а ўвечары таксама быў салют з дапамогай ракетаў. Вайна скончылася, але ейныя наступствы засталіся, патрэбныя былі вялізныя высілкі, каб загаіць раны.

Умацаваны раён (УР) быў складовай часткай гэтак званае «Лініі Сталіна», што цягнулася ад Балтыкі да Чорнага мора і мела 21 УР. Полацкі УР быў 56 км шырынёй і каля 5 км глыбінёй. Паводле сьведчаньняў мясцовых жыхароў, люд на пабудову яго прывозілі аднекуль з-пад Ніжняга Ноўгараду. Ім пад страхам турмы забаранілі кантакты з тутэйшымі людзьмі. Пасьля сканчэньня будоўлі ўсе былі вывезеныя назад у Расею. — тут і далей камэнтары Міхася Баўтовіча

Потым мела назву «Бульбяная».

У часе гэтага выбуху загінуў Міхаіл Баўтовіч, які ехаў міма на вазу. Бомба трапіла гэтак блізка, што родныя потым не маглі разабраць, дзе рэшткі яго, а дзе — каня. У Першую сьвятовую вайну ён на фронце страціў руку, таму сямейнае паданьне кажа: «Немцы пачалі, яны ж і скончылі справу».

Мова ідыш, на якой размаўлялі эўрапэйскія габрэі, сфармавалася на грунце верхненямецкага дыялекту.

Цяпер тут стаіць будынак Белаграпрамбанку.

Пэўна ад ням. Wirtschafts kommando (гаспадарчае камандаваньне).

Пра сувязь акружэньня Пятроўскага з НКВД згадвае ў сваіх успамінах «Тры гады пад нямецкай акупацыяй у Беларусі» П. Ільлінскі (Часопіс «Грани», Франкфурт на Майне, № 30–31, 1956)

Гэта супадае з пачаткам актыўных дзеяньняў партызанскіх аддзелаў, сфармаваных з закінутых з Масквы спэцгрупаў. Задачай было сфармаваць у немцаў недавер да ўтвораных мясцовых ворганаў, выклікаць рэпрэсіі да іх, і гэтым падштурхнуць насельніцтва да больш радыкальнага супраціву. Дывэрсійныя аддзелы ня толькі правакавалі акупацыйную ўладу, але і самі займаліся зьнішчэньнем настаўнікаў і супрацоўнікаў мясцовых ворганаў. Цягам усяго пасьляваеннага часу сьведкі адзначаюць варожасьць між згаданым Манісам і былымі ўдзельнікамі гэтых аддзелаў.