Адлер Тимергалин - Сайланма әсәрләр. 1 том. Повестьлар һәм хикәяләр

– Ихтыярың салават, – дидем мин, – җилләнеп кайт, алайса. Автомобиль юллары китабына күз салсаң да әйбәт булыр.

– Әйе, карармын, андый атласым бар минем.

Азатның «балачакка сәяхәте», нәкъ мин уйлаганча, ике көнгә сузыла. Бу сәяхәтне уңышсыз булган дип әйтергә телем бармый, әмма ул бик үк өметле башланмый.

Атнага иң якын тимер юл станциясенә Азат иртәнге электричка белән бара, аннары, олы юлга чыгып, шул якка баручы «ЗИЛ»га утыра. Атнага борылган юл чатында аннан төшеп кала да, канау буендагы чирәмгә кырын ятып, тагын берәр җай чыкканын көтә башлый.

Байтак көткәннән соң, аның янына сөт ташучы бер машина килеп туктый. Шофёры, кабина ишегеннән башын тыгып:

– Атнагамы? Булса – утыр, бер тәңкәңне әзерлә! – дип, бөтенесен бер сулуда әйтеп бетерә.

Азат, тиз генә сумкасын һәм плащын алып, кабинага шофёр янәшәсенә кереп утыра.

– Кая барыш, шеф? – дип сорый шофёр, кузгалып киткәч тә һәм бардачоктан яшел каплы «Шипка» сигаретын алып кабыза.

– Атнаның үзенә.

– Алай икән. Импортный сумкаңа караганда, Казаннан гына түгел кебек үзең?

– Юк, Казаннан дисәң дә була. Яшел Үзәннән.

– Таныш җир. Ә безнең Алла каргаган шүрәле якларында ни йомыш?

– Кайчандыр Атнада торган идек. Бер күреп кайтыйм дидем.

– Турист, значит. Сәяхәтче! Ягъни мәсәлән, Юрий Сенкевич, – дип, шофёр бер минутта Азатның кемлеген ачып сала.

Шофёр «син» дип кенә эндәшкәч, Азат та шул әшнәлек теленә күчә:

– Ә син, значит, колхоз шофёры?

– Точно. Молокозаводка сөт ташыйм. Ике меңенче елга кадәр азык-төлек проблемасын хәл итүгә өлеш кертәм дип тырышу.

Шофёр төпчеген яртылаш ачык тәрәзәдән чиертеп кенә ыргыта да сораштыруын дәвам итә:

– Шулай да безнең як кешесенә охшамагансың син… абзый, – ди. – Мәскәү генә түгел, Балтыйк буе кешесенә тарткансың… Сугыш вакытында бездә эвакуациядә булган идеңме әллә? Татарчаны да шунда өйрәнгәнсеңдер әле. Дөресме?

– Дөрес түгел.

– Алайса… ГДРмы? – дип, һаман төпченә әрсез шофёр.

Качышлы уйнауны бер дә өнәмәгәнгә, Азат турысын әйтүне кирәк таба:

– ФРГ.

– Китсәнә!

– Китмим, – ди Азат. – Мин бит аннан былтыр гына кайттым.

Шофёр сызгырудан да төплерәк җавап тапмый. Шулай байтак кына сөйләшми баралар. Уйга чумгандырмы, шофёр юлга җитәрлек игътибар бирми башлый, сикәлтәле җирләрдә машинаны нык кына сикертеп ала.

– Юлны онытма, – ди аңа Азат. – Сөтеңне дә…

– Хы… – дип мыгырдана шофёр һәм башын чайкап куя. – Хы… Шулай да, абый кеше, ФРГда кем булып һәм күпме хезмәт хакы алып эшләдегез икән дип кызыксынам әле… Ә? Секрет түгелдер ич?

– Секрет түгел, энекәш. Мин анда трейлер да йөрттем, авыр фургон да…

– Шофёр инде, алайса?

– Точно.

– Түләү яклары?

– Дөресен әйткәндә, анда мулрак түлиләр. Ну… мондагы уртача эш хакыннан биш-алты тапкыр күбрәк чыга торгандыр.

– Да-а… Ә «сулга» эшләп буламы соң? «Налево?»

– Андый гадәт юк аларда… Кабул ителмәгән димме?

– Алай икән… алай икән…

Берничә чакрым баргач, гравий түшәлгән олы юлдан сул якка гади авыл юлы аерылып китә. Сөт ташучы шул казылып беткән юлга борылып керә дә машинасын бәләкәй генә инеш буенда көянтә-чиләкләре янында утырган ике хатын кырыена китереп туктата…

– Мин башта аңламыйчарак тордым, – дип сөйләде миңа Азат, исе китеп. – Шофёрым кабинадан төште, цистерна басмасына менеп басты. Теге хатыннар чиләкләрен моңа бирә тордылар, ә ул аларны цистернага бушата торды. Иң гаҗәбе шул: икешәр тулы чиләк белән килгән хатыннар көянтәләренә икешәр тулы чиләк асып китеп тә бардылар. Ә чиләкләре әүвәлгечә марля белән капланган иде…

– Без ФРГда яшәмибез, Аллага шөкер, ТАССРда яшибез.

Кабинага кереп утыргач, «сөтче шофёр»ның беренче сүзләре шул була. Шунысы гаҗәп: ул бу сүзләрне кесәсенә «сул» акча кергәнгә канәгатьләнеп кенә түгел, туган иле белән чын мәгънәсендә горурланып та әйтә шикелле.

Шофёр, машинасын чигендереп, кабат олы юлга чыга.

– Суны каян алганнар алар? – дип сорый, ниһаять, Азат, бераз тынычлана төшкәннән соң гына. – Шул шакшы инештәнме?

Шофёр моны белмәгән булып кылана:

– Бәлки, берәр чишмә бардыр, – дигән була.

– Ә сөтне нишләтәләр?

Сөт карагы кызып ук китә:

– Нишләтәләр, нишләтәләр! Бала-чага соравы биреп маташасың! Теләсә нишләтәләр. Теләсәләр, каймак ясап саталар, теләсәләр – эремчек. Теләсәләр, дуңгызларына эчерәләр. Пүнәтәйме, сакаллы сабый?

Ни түзем Азат Сәйдәшев тә шунда чыгырыннан чыга:

– Машинаны туктат, сволочь! Дуңгыз! – дип, йодрыгын йомарлый.