Анатоль Бутэвіч - Пацалунак на фоне гор (зборнік)

Стары тым часам працягваў:

– Ой, і даўно ж тое было. Яшчэ ў час апошняй вайны. Вялікай Айчыннай, значыцца,– ён зірнуў на мяне.– А мне ж сяголета ўжо семдзясят дзявяты… Не верыш? Праўду кажу. Магу пашпарт паказаць… А тады мне было шаснаццаць, сямнаццаты… Падшпарак. Але дужы быў, рослы. Гэта цяпер я сагнуўся. Не брэшуць, калі кажуць, што гады да зямлі гнуць. Ага, праўда… З гадамі зямля кліча да сябе. Гарбаціць. Асабліва тых, хто ўсё жыццё ёй кланяўся, пальцамі сваімі перабіраў… У сорак трэцім шмат нашых хлопцаў трапілі на шахты. У Грузію. Самі. Каб немцы не забралі. Я таксама. А там – сапраўдны інтэрнацыянал. Адкуль толькі не было людзей. І з вашай Беларусі, з Украіны, з Польшчы. Адна моладзь. Многа дзяўчат было. А маладое дзела вядомае. Нават нягоды і непасільная праца не адбярэ маладосці. Адным словам, глянулася мне адна беларуска. Зосяй звалі. З-пад Брэста. Пакуль хадзіў вакол, як кот каля смятаны, зразумеў, што і яна не адварочваецца. Я напачатку і каханнем не наважваўся гэта называць. Проста падтрымлівалі адно аднаго. Шмат успаміналі кожны пра свае мясціны. Я ўвачавідкі бачыў перад сабой яе паляшуцкую вёску, роўныя бязгорныя прасторы. Яна распавядала так займальна і жыва, што не паверыць было нельга. Здаецца, я ведаў Зосю і яе бацькоў даўным-даўно. А яна, адчуваў, зачаравана слухала пра Чорнае мора, бо ніколі не бачыла яго. Так паступова спляліся нашыя лёсы. Мае калегі, адыгейцы, адгаворвалі. Маўляў, не прымуць дома праваслаўную дзяўчыну, а ты не захочаш ехаць у невядомую Беларусь. Іншыя знарок падтаквалі: праўду кажуць твае супляменнікі. Лепш аддай прыгажуню нам, а мы табе грузінку альбо польку сасватаем, адыгейку знойдзем. А то выпішам з вашага Туапсінскага ўзбярэжжа. Але я стаяў на сваім, ніякім адгаворам і кепікам не паддаваўся. Пагатоў пакпіць, пасмяяцца я і сам быў ахвотнік. А з Зосяй мы па-сапраўднаму сышліся. Як на сённяшні манер, пакахаліся. Ага… Хоць слова гэтага ні яна, ні я ні разу не прамовілі. За нас гаварылі нашыя пачуцці, нашыя вочы, нашыя целы. Нам было проста добра. Цікава. Як бывае блізкім людзям. Неўзабаве ўжо не смяяліся і мае супляменнікі. Змірыліся. Адно часам некаторыя цішком, каб не пачула Зося, пыталіся, што буду я рабіць з Асланай, на якую даўно паклаў вока. Яна ў нашай туапсінскай вёсцы засталася, чакаць абяцала. Па праўдзе кажучы, я і сам не ведаў. Але спадзяваўся на жыццё – яно багацейшае на выдумкі, нешта будзе. Ды і ці жывыя пазастаемся. І я, і Аслана. А тут усе мы жывыя і – маладыя. Жыві, пакуль жывецца. Добра было нам з Зосяй. Планавалі, як яна паедзе спярша дамоў, у сваю беларускую вёску, пра ўсё дамовіцца з бацькамі, папросіць у іх дазволу. Бо тады былыя вашыя «заходнікі» нават за «васточнікаў» выходзілі толькі са згоды бацькоў. Так Зося казала. А «васточнікамі», казала, называлі жаніхоў з тадышняй Савецкай Беларусі – усходняй, значыцца. Я абяцаў прыехаць па яе адразу, як толькі напіша. А пакуль мы штомоцы цешыліся нашаму маладому пачуццю. Шчаслівымі былі сярод таго вэрхалу і нястачы. Па-сапраўднаму. Калі раней час цягнуўся саслабелым валом, то цяпер паплыў, як марскі пясок падчас шторму. Неўзабаве мне далі адпачынак. Я паехаў у сваю вёску. Упрошваў Зосю, але яна не наважылася. Баялася аказацца чужой. Не ўгаварыў. Я абяцаў дамовіцца са сваімі бацькамі і вярнуцца на шахту. Вайна, расседжвацца часу няма. Але – чалавек мяркуе, а лёс дзейнічае. Пакуль быў у адпачынку, выгналі немцаў. Знікла патрэба вяртацца на шахту. Рабочыя рукі былі патрэбныя дома. Напачатку я парываўся паехаць, каб да канца разабрацца са сваімі і Зосінымі пачуццямі. Але бацькі не раілі, маўляў, вы ж пра ўсё дамовіліся. Вось і чакай Зосінага ліста. Калі дамоў вернецца, напіша. Хітрымі былі мае бацька з маці. Ведалі, што час – найлепшы лекар не толькі бедаў, але і захаплення. Самі ж настойліва вялі гаворку пра Аслану. Ад яе і я, і бацькі маю дамову з Зосяй надзейна хавалі. Ды што зробіш – слабы чалавек. Ліста ад Зосі не было паўгода. Мінуў год, паўтара, а ад яе ні слыху ні дыху. Ужо і Перамогу адсвяткавалі, а я ўсё чакаў. Ды неўзабаве здаўся. Пажаніліся мы з Асланай. Але, як на тую бяду, не мінула і месяца – прыйшоў ліст. Мяне ж дома тады не аказалася. Канверт перахапіла Аслана. Што было, калі я вярнуўся ў дом, цяжка табе расказаць. Папрокі, слёзы, абвінавачанні… Я спрабаваў нешта тлумачыць, мармытаў пра падманлівыя пачуцці. Ды ўсё марна. Гэта толькі распаляла Аслану. Мінуў невыносны тыдзень. І раптам мая жонка падабрэла, схавала джала. Стала завіхацца каля мяне, як пчала каля акацыі. Я губляўся ў здагадках. Разгадка наступіла недзе праз тры месяцы. На гэты раз паштарка аддала ліст мне. Зося жадала мне згоды ў сямейным жыцці. Пісала, што злосці на мяне не трымае. Маўляў, сэрцу не загадаеш і ўсё такое падобнае. А пра былое застануцца не адно добрыя згадкі, а і сын Ванечка… Аказваецца, мая Аслана напісала ёй ліст і папрасіла забыцца пра шахтныя прыгоды. Пра мяне, значыцца. Тут ужо выбухнуў я. Але эмоцыі мае былі знешне спакойныя. Я проста выставіў жонку за парог. Ні ўгаворы бацькоў, ні яе пакаянне не змянілі майго рашэння. Мы разышліся. Я рашуча збіраўся паехаць да Зосі. Але ўвесь час нешта стрымлівала, замінала. А тут чарговы ліст ад яе. Напісала, што знайшла сабе мужа, што апякуецца ён і сынам, і яе шкадуе… Прабач, Зося, што так атрымалася, сказаў я сам сабе, скрыгатнуў зубамі і ажаніўся з Фацімой. На пятнаццаць гадоў маладзейшая за мяне. Сямёра дзяцей у нас. Сёння ўсе пры справе. А я вось тут. Прывык да беларускага пляжа…