Аркадзь Ліцьвін - Дыплом на царства

«Наше царское величество вам, любительному государю Каролусу королю, за вашу любовь, дружбу, вспоможение и протори, которые вам учинились и вперед учинятся, полное воздаяние воздадим, – паспешліва пераконваў царскі ліст, – чего вы у нашего царского величества по достоинству ни попросите: города, или земли, или уезда.»

Зямель у Масковіі досыць, а Васілю Шуйскаму, асочанаму ў Маскве нібы ў пастцы, на шведах залежала больш чым на ўласным апалчэнні.

Караля Рэчы Паспалітай Жыгімонта ІІІ* уваход шведскага войска ў межы Масковіі не ўзрадаваў. Менш года таму каралеўскія паслы князь Ян Друцкі-Сакалінскі* і Станіслаў Вітоўскі* падпісалі з Масквою перамір'е на чатыры гады. Можа дапамагло папярэджанне Льва Сапегі на пагрозы маскоўскіх баяраў пачаць вайну: – Вайну вы пачаць можаце, але канец вайны ў руках Божых.

Так то яно так, але істінно православное воінство Бог не пакіне сваёй ласкай. Таму і ў дзень падпісання перамір'я да неверагоднасці цёмны цар Васіль вагаўся, ці не выправіцца разам са шведамі паліць Вільню. Хоць па дамове меў выпусціць палонныз з Рэчы Паспалітай, а кароль Жыгімонт адклікаць партызанаў «царэвіча» Дзьмітрыя, не ўсе палонныя атрымалі волю і прыхільнікі Дзьмітрыя таксама не паслухаліся.

Парушэнне перамір'я Масковіяй было зручнай нагодай дзеля крыжовай выправы каталікоў супраць праваслаўя. Не так моцныя ў геаграфіі, як у веры клерыкалы пераконвалі караля Жыгімонта мімабегам змяніць і веравызнанне Пэрсіі, якая недзе там блізка за Масквою! – Найяснейшы пане! – даводзілі гарачыя. – Маем неаспрэчныя сведчанні надзейнага чалавека. Айцец Францішак не мог памыляцца.

Айцец Францішак Рыкарда, езуіт, місіянэр з тытулам пасла Рэчы Паспалітай у Персіі, настойліва запэўніваў, што тамтэйшы шах гасцінна прыме хрысціян з добрым войскам. Ну а там круцыфікс у рукі і Бог бацька!

– Пачакайце, святыя айцы і нецярплівыя вашмосьці, – стрымлівалі цверазейшыя. – Не ў ваду ж ад дажджу. Не так проста Масковію зваяваць, як некаму здаецца. – Бог, дух наш усюдыісны, дазваляе адным тое, што не дазваляе іншым, – пярэчылі непахісныя ў веры. – Веліч думак першых у тым, што ў іх закладзены няўхільны намер Божы.

Але і без Пэрсіі місія выглядала велічна. Жыгімонт ІІІ Ваза, выбарны кароль польскі і вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі, народжаны ад шведа Яна ІІІ Вазы і Кацярыны Ягелонкі, дачкі Жыгімонта Старога*, быў апантаны прагай абсалютнай улады. Найлягчэй яе атрымаць праз cпадчынную карону свеяў, готаў і вандалаў, якую лічыў належнай яму ад маладосці. Бабуля Ягелонка зрабіла Жыгімонта выбарным манархам у Рэчы Паспалітай, а ягоная місія – стварыць спадчынную дынастыю. Пратэстанцкаму Стакгольму, які не хоча мець над сабою караля—каталіка, раней ці пазней дасць рады. Cijus regio, ejus religio, чыя зямля, таго і вера! І з родным дзядзькам Карлам Судэрманскім*, які змусіў Рыксдаг здэтранізаваць сына караля Яна ІІІ, каб самому стаць рэгентам, а затым і каралём, управіцца. Скораная Масковія дапаможа сваім войскам і спрычыніцца да векапомных падзей.

– Вялікі князь Альгерд, славуты мечам і розумам, быў жанаты з маскоўскай князёўнай, – даводзіў вучоны біскуп менш вучоным панам—братам. – Кроў Рурыкавічаў ў жылах маткі Ягелонкі дае Найяснейшаму пану поўнае права на крамлёўскі пасад.

Паны-браты тым часам прыкідвалі, у што выльецца здабыццё таго пасаду і якія атрымаюць з яго карысці. Вялікія мроіліся сумненні. Тым большыя, чым слабейшы надзел меў пан—брат і чым бліжэй была яго рука да шаблі ці гусарскага кап'я. Лёгка і галавой налажыць. Апроч гэтага бязлітасны наступ ваяўнічага каталіцызму на ўсіх, не ўзнаваных за братоў, супярэчыў самой сутнасці Рэчы Паспалітай як дзяржавы розных народаў і веравызнанняў і не захапляў большасці шляхты, у прыватнасці ў шматканфесійным Вялікім Княстве.

– Пачэсная місія рыцарства – вярнуць шапку Манамаха яе праўнаму нашчадку, Rex a Deo coronatus, каралю ад Бога, Жыгімонту Вазу, – урачыста прамаўляў святы айцец, песцячы ў сэрцы яшчэ значнейшыя мары.

– Божа міласэрны, – думалі не надта лёгкаверныя старыя рыцары, – абарані нашых хлопцаў ад апантаных у гадзіну смутку.

Безумоўна, не ўсё, чаго хочацца, лёгкадасяжнае, хоць іншым часам здаецца, пальцам руш і атрымаеш. Як усе гэтыя кароны і вялікакняскія шапкі змясціць на адной галаве, ніхто сабе галавы не тлуміў. Урэшце можна мяняць пры нагодзе.

– Падпарадкаваўшы Масковію, Найяснейшы пан скіруе сваё і маскоўскае войска на паўночны захад, – тут святы айцец не памыляўся ў напрамку. – Дзеля апанавання ўпрагнёнай Швецыі Міласцівы пан мае падтрымку Святога Прастолу і шэрагу каталіцкіх манархаў. Нішто так не мацуе адзінства ў дзяржаве, як панаванне над іншымі народамі. Узгадайма магутны Рым!