Віктар Шалкевіч - Мястэчка G… …і ваколіцы… (зборнік)

Вось як гэта адбылося ў мястэчку Р., што адлегла ад нашага мястэчка G. роўна на сто дванаццаць кіламетраў. Ладзіла мясцовая сярэдняя школа баль выпускнікоў – тады гэта афіцыйна было можна рабіць. Ставіліся ў актавай зале на другім паверсе сталы і доўгія шырокія лавы, сталы накрываліся, сядалі да іх настаўнікі, вучні-выпускнікі і іхнія бацькі і балявалі сабе, выпіваючы і закусваючы. Народ наш па вайне не вельмі быў заможны, так што, што маглі зрабіць у хаце – рабілі ў хаце – салаты і вінегрэты, што маглі – куплялі ў краме. А хадзіў тады паміж будынкамі школы ўначы стораж па прозвішчы Сакалоўскі – пільнаваў, дык добрыя людзі далі яму бутэльку гарэлкі, велізарную місу вінегрэту – хай і табе будзе свята. Стораж годна прыняў пачастунак, падзякаваў, акуратна ўмастаколіўся пад кустамі бэзу, афуярыў гэную бутэльку, закусіў вінегрэтам і заснуў. Праз некалькі гадзінаў прачнуўся – а помніка Сталіну, які стаяў на пастаменце перад будынкам школы, няма!!!

Назаўтра з ранку бедны стораж, прысеўшы ля акна на табурэтку, чакаў прыезду «чорнага ворана», малілася і плакала жонка, і выбіраўся ўжо грамадзянін Сакалоўскі ў магаданскія катаргі, праўда, на працу-такі школу вартаваць хадзіў, але тоячыся, позна ўвечары… Мінуў дзень, другі і трэці, па яго так ніхто і не прыязджаў, і неяк гэта ўсё само сабою тыдні праз два забылася, і капцы – як не было ніколі Сталіна ў мястэчку Р.

Так паціху гэтыя фокусныя бальшавікі сваімі ўласнымі рукамі знішчылі ўсялякі след па волаце, сейбіту і лепшым сябры фізкультурнікаў. І калі яшчэ напачатку пяцідзясятых беларускія мястэчкі і гарады былі ўпрыгожаныя двума абавязковымі помнікамі, то ў сярэдзіне шасцідзясятых застаўся ў нас толькі асірацелы Ільіч. Каля яго мы стаялі ў ганаровым каравуле кожнае дваццаць другое красавіка, яму чыталі вершы, аддавалі салюты, дзякавалі за шчаслівае дзяцінства, пісалі сачыненні і бажыліся быць заўжды гатовымі змагацца за ягоную справу. Нават дрэвы ў гонар стагоддзя з яго нараджэння пасадзілі, і то самыя найлепшыя – дубы!

Прайшлі гады, дубы папрымаліся і скінулі ўвосень першыя жалуды з галінаў, ды вось толькі нешта ў Савецкім Саюзе перастала дапасоўвацца, даклейвацца і прыцірацца, і ён пачаў паціху-паціху, але развальвацца. Заўсёды, калі ў Саюзе адбывалася нешта не так, то найбольш зацятыя яго адвакаты і нахлебнікі – гультаі з партбілетамі ў кішэнях – верашчалі пра перабудову, пра вяртанне да ленінскіх нормаў партыйнага жыцця, да ленінскай прастаты і шчырасці. Толькі ж пазнаходзілася на той час дастаткова гісторыкаў у акулярах з тоўстымі шкелцамі, каторыя ўсе свядомыя сталыя гады праседзелі паміж пыльных паліцаў у архівах, і такога там панаадшуквалі, і пра каго б вы думалі – пра самога Леніна, і не пакінулі ад гэтай ягонай кіношнай прастаты і тэатральнай шчырасці нічога.

Півахлёб і ўдзельнік доўгіх словаблудных дыскусіяў у швейцарскіх кавярнях, нямецкі шпіён і здраднік інтарэсаў Вялікай Расіі, аматар палявання на бяскрыўдных перапёлак і шэрых зайчыкаў, крывавы кат расійскіх рабочых і сялян, педафіл, жыдамасон, каханак Інэсы А. – уся гэтая пікантэрыя вылівалася са старонак газет у неўскаламучаныя душы працоўных СССР і знявечвала ўшчэнт просты і ясны воблік найчалавечнейшага з чалавечных. І такога народ свайму нядаўняму герою і правадыру, увасабленню разнастайных ідэалаў, ужо ніколі не дараваў. Помнікі Леніну пачалі абліваць фарбаю і шмаравідлам, пісаць на пастаментах чырвоным спрэем «Пидар и казёл», у мястэчку S., што ляжыць на паўночны захад ад мястэчка G., невядомыя злачынцы адбілі ачольніку сусветнага пралетарыяту галаву, і так ён стаяў колькі месяцаў безгаловы, пакуль не прыляпілі другую.

У мястэчку P. – сталіцы Палесся – нехта пусціў чутку, што ў галаве бронзавага Леніна, якога ўвесь горад называў Гоблінам, утварылася невялікая дзірка, туды падчас дажджоў паволі зацякае вада, а калі прыйдуць маразы, то Гобліна разарве на кавалкі. Чутку паўтарылі па рэспубліканскім радыё, і ўжо назаўтра з гаркама партыі прыбеглі спалоханыя таварышы з драбінамі і пачалі сантыметр за сантыметрам даследаваць і галаву, і ўсё астатняе.

А ў мястэчку Р., там, дзе вартаўнік Сакалоўскі прамяняў помнік Сталіну на гарэлку і місу вінегрэту, таксама адбылася гісторыя з помнікам Леніну. Юрак Антолькінаў і Антачак Васюкевічаў, два старыя сябры, добра нарэзаўшыся, узялі кожны ў рукі па велізарнаму калу і пайшлі ўначы звальваць Збуя (бандыта, разбойніка) – так у мястэчку гэты помнік называлі.